بوتولیسم یک بیماری حرکتی نادر اما جدی است که در اثر میکروب گیاهی کلستریدیوم بوتولینم (Clostridium botulinum) ایجاد می شود. بوتولیسم پنج نوع اصلی دارد:
تمام انواع بوتولیسم می توانند کشنده بوده و باید فورا درمان شوند. بوتولیسم ناشی از غذا یک فوریت پزشکی رایج است چون بسیاری از مردم ممکن است با خوردن غذای آلوده به این نوع بوتولیسم دچار شوند.
کلستریدیوم بوتولینم (Clostridium botulinum) نام گروهی از باکتری هاست. این گروه باکتری می تواند در خاک یافت شود. این ارگانیسم های میله ای شکل در محیط هایی که اکسیژن وجود ندارد به بهترین شکل رشد می کنند. این باکتری تخم هایی ایجاد می کند که موجب می شود بتوانند تا زمان قرار گرفتن در شرایط مناسب برای رشد، در حالتی مانند خواب باقی بمانند.
سم بوتولیسم هفت گونه دارد که در زبان انگلیسی با حروف A تا G نام گذاری شده اند. از این میان تنها انواع A و B و E و F در انسان ایجاد بیماری می کنند.
در ایالات متحده، سالانه به طور متوسط 145 مورد ابتلا به بوتولیسم گزارش می شود. از این تعداد، 15% ناشی از غذا، 65% بوتولیسم کودکان و 20% ناشی از زخم هستند. دو نوع دیگر هم مشاهده می شود، اما بسیار به ندرت. معمولاً سالانه یک یا دو مورد ابتلا به بوتولیسم ناشی از غذا مشاهده می شود که بیشتر در اثر مصرف کنسروهای خانگی ایجاد شده اند. اکثر موارد بوتولیسم ناشی از زخم نیز در اثر تزریق نادرست هروئین به خصوص در کالیفرنیا ایجاد می شود.
از جمله علائم و نشانه های کلی بوتولیسم می توان به دوبینی، تاربینی، افتادگی پلک، گفتار غیرواضح، اشکال در بلع، خشکی دهان و ضعف ماهیچه ها اشاره کرد. کودکانی که به بوتولیسم مبتلا می شوند نیز بیحال می شوند، درست شیر نمی خورند، دهانشان خشک می شود، یبوست می گیرند، گریه ضعیف و بی جان می کنند و ماهیچه هایشان شل می شود. این ها همه جزو علائمی هستند که در اثر فلج ماهیچه ای سم بوتولیسم ایجاد می شوند. در صورتی که زود درمان نشوند، علائم پیشروی کرده و به فلج ماهیچه های تنفسی، بازوها، پاها و بالاتنه منجر می شوند. در بوتولیسم غذایی علائم معمولاً 18 تا 36 ساعت پس از خوردن غذای مسموم بروز می یابد، اما گاهی ممکن است 6 ساعت پس از خوردن و یا حتی ده روز پس از آن نیز بروز یابد.
معمولاً علائم و نشانه های بوتولیسم برای تشخیص کافی نیستند. برخی بیماری های دیگر نظیر سندروم گیلن باره، حمله قلبی و ضعف عضلانی نیز علائمی مشابه علائم بوتولیسم دارند. بنابراین برای تشخیص، انجام تست های خاصی لازم خواهد بود تا گزینه های احتمالی دیگر حذف شود. از جمله این تست ها می توان به اسکن مغز، تست مایع نخاع، ای.ام.جی و تست های عضلانی برای بررسی احتمال ابتلا به ضعف عضلانی اشاره کرد. آزمایش هایی هم وجود دارند که برای بررسی وجود باکتری بوتولیسم در بدن فرد انجام می شوند.
اشکالات تنفسی و فلج عضلانی که در موارد شدید بوتولیسم ایجاد می شود، بیمار را وادار می نماید که هفته ها و شاید ماه ها از دستگاه تنفس مصنوعی و مراقبت های شدید پزشکی و بالینی استفاده کند. فلجی که ایجاد شده به کندی بهبود می یابد. بوتولیسم را در واقع می توان با کمک پادزهری که مانع عملکرد سم، درون گردش خون است درمان کرد. در صورتی که بیماری به موقع تشخیص داده و پادزهر زود تزریق شود، می توان از بروز فلج جلوگیری نموده و دوره درمان را کوتاه تر کرد. در برخی موارد برای خارج نمودن باقی مانده غذای آلوده از معده و روده بیمار او را وادار به استفراغ نموده و یا او را تنقیه می کنند. در مورد بوتولیسمی که از راه زخم وارد بدن بیمار شده، معمولاً باید زخم را از طریق جراحی ترمیم کرده و منشأ باکتری مولد سم را از بدن بیمار خارج نمود و سپس برای بیمار آنتی بیوتیک تجویز کرد. در مورد تمام انواع بوتولیسم، بستری شدن در بیمارستان و برخورداری از مراقبت های مناسب، مهم ترین مرحله درمان است.
بوتولیسم می تواند به واسطه ایجاد اختلال در تنفس فرد مبتلا، به مرگ وی منجر شود. با این حال، طی پنجاه سال گذشته، درصد مرگ و میر ناشی از ابتلا به بوتولیسم، از 50% به 3-5% کاهش یافته است. این احتمال وجود دارد که افرادی که به بوتولیسم مبتلا شده اما دوران مسمومیت را پشت سر گذاشته اند، تا سال ها به تنگی نفس و خستگی دچار شده و به مراقبت های پزشکی نیاز داشته باشند.
بسیاری از موارد ابتلا به بوتولیسم، قابل پیشگیری اند. بسیاری از موارد بوتولیسم ناشی از غذا در اثر استفاده از کنسروهای خانگی مثلاً کنسرو مارچوبه، لوبیا سبز، لوبیای قرمز و ذرت که مقدار اسید کمی دارند و در تهیه آنها اصول صحیح رعایت نمی شود، ایجاد می گردند. البته به ندرت در موارد صنعتی نیز مشاهده می شود که ناشی از اشکال در تولید، نگهداری و یا مصرف است. برای مثال در کنسرو سیر خرد شده و روغن، سس های پنیری، فلفل های چیلی، گوجه فرنگی، آب هویج، سیب زمینی پخته ای که در فویل پیچیده شده و ... در آلاسکا بوتولیسم غذایی از طریق ماهی و جانوران آبزی فرآوری شده دیگر به انسان سرایت می کند.
از آنجایی که سم بوتولیوم در اثر دمای بالا نابود می شود، کسانی که از کنسروهای خانگی استفاده می کنند باید قبل از مصرف حتماً آنها را ده دقیقه بجوشانند.
عسل هم می تواند این باکتری را در خود داشته باشد. به همین دلیل به کودکان زیر یک سال نباید عسل داد. اما برای کودکان بالای یک سال و بزرگسالان مصرف عسل ممنوعیتی ندارد.
از بوتولیسمی که از راه پوست یا زخم وارد می شود نیز با رسیدگی به موقع به زخم های پوستی و پرهیز از استفاده داروهای مخدر تزریقی پیشگیری کرد.
اکثر موارد بوتولیسم کودکان را نمی توان پیشگیری کرد چون باکتری مربوط به این بیماری در خاک و گرد و غبار وجود دارد. این باکتری در کف خانه ها، روی فرش، و سطوح مبلمان حتی پس از نظافت نیز ممکن است وجود داشته باشد.
