ترومبوز سیاهرگ عمقی یا DVT (مخفف عبارت Deep vein thrombosis ) به تشکیل لخته خون در داخل سیاهرگ گفته میشود که معمولا در اعماق پا اتفاق می افتد. هر ساله حدود نیم میلیون نفر در امریکا دچار این وضعیت میشوند و 100000 نفر به خاطر این بیماری میمیرند. خطر ترومبوز سیاهرگ عمقی این است که بخشی از لخته ای که در رگ پا تشکیل شده است، ممکن است کنده شده و در جریان خون حرکت کند. این لخته اگر به ریه ها برسد و مسیر جریان خون را مسدود کند، موجب آسیب جدی اندامها یا مرگ آنها میشود.
یکی از علائم متداول آن تورم است. اگر به شکل شماره 2 دقت کنید متوجه تورم زیر زانو در پای سمت چپی میشوید. از علائم دیگر آن میتوان به سرخی، حساس شدن نسبت به لمس و یا درد در ناحیه ای که لخته در آن تشکیل شده است، اشاره کرد اما همیشه این علائم ممکن است پدیدار نشود. متاسفانه حدود نیمی از افرادی که دچار لخته سیاهرگی هستند هیچ علامت هشدار دهنده ای ندارند.
آمبولی ریه وضعیتی است که در آن لخته به سمت ریه ها حرکت کرده و جریان خون رسانی را قطع کرده است. این وضعیت باعث دشواری تنفس، افت فشار خون، ضعف، افزایش ضربان قلب، درد سینه و بالا آوردن خون میشود. اگر هر یک از این علائم را دارید فورا با اورژانس تماس بگیرید.
هر چیزی که باعث صدمه دیدن لایه پوشاننده یک رگ شود، میتواند منجر به تشکیل لخته و در نتیجه ترومبوز سیاهرگ عمقی شود از جمله جراحی، جراحت و یا سیستم ایمنی بدن. اگر خون غلظت زیادی داشته باشد یا به کندی حرکت کند، ممکن است لخته در آن تشکیل شود به خصوص در رگی که پیشتر آسیب دیده است. افرادی که دچار برخی اختلالات ژنتیکی هستند یا استروژن بیشتری در بدنشان دارند بیشتر در خطر تشکیل لخته خون در رگهایشان قرار دارند.
چه فاکتورهایی افراد را در معرض ترومبوز سیاهرگ عمقی قرار میدهد؟
برخی فاکتورها افراد را در خطر بیشتر این وضعیت قرار میدهد که عبارتند از:
زنان در دوران بارداری و 4 تا 6 هفته پس از زایمان بیشتر در خطر ترومبوز سیاهرگ عمقی قرار دارند. در این دوران بیشترین میزان استروژن در بدن وجود دارد و این امر تشکیل لخته را آسانتر میکند. فشار جنین در حال بزرگ شدن نیز میتواند جریان خون در رگها را کُند نماید. برخی اختلالات خونی خطر تشکیل لخته را افزایش میدهند.
قرصهای ضد بارداری و برخی درمانهای علائم پس از یائسگی نیز همانند بارداری مقدار استروژن را در خون بالا میبرند که در نتیجه آن خطر تشکیل لخته در خون افزایش می یابد حتی اگر فرد دچار هیچ اختلال خونی نباشد.
سفر به مکانهای جدید و دور هیجان انگیز و جالب است اما نشستن و عدم تحرک به مدت طولانی (به خصوص در پروازهای بین المللی) اصلا خوب نیست. مطالعات نشان میدهند سفرهایی که مسافت طولانی دارند و مسافر باید بیش از 4 ساعت یک جا بنشیند، خطر تشکیل لخته در سیاهرگ را دو برابر افزایش میدهد. فرقی نمیکند این سفر با هواپیما انجام شود یا اتومبیل، هنگامی که بر روی صندلی نشسته اید و حرکتی ندارید جریان خون کُند میشود.
برای تشخیص، پزشک علائم ترومبوز سیاهرگ عمقی را بررسی میکند. همچنین سابقه پزشکی شما، داروهایی که مصرف میکنید یا مشکلات پزشکی که در اقوام نزدیک دارید و میتوانند زمینه ساز ترومبوز سیاهرگ عمقی در شما باشند، ارزیابی میشود. اولتراسوند متداولترین روش تایید تشخیص است. در این روش از امواج صوت استفاده میشود تا جریان خون مشاهده شده و لخته شناسایی شود. همچنین ممکن است آزمایشهای دیگری مانند آزمایش خون دی – دایمر برایتان تجویز شود.
داروهایی به نام آنتی کواگولانت یا ضد انعقاد متداولترین روش درمان ترومبوز سیاهرگ عمقی هستند. اگر چه این داروها را به عنوان داروی رقیق کننده خون میشناسند اما در واقع خون را رقیق نمیکنند بلکه چسبندگی آن را کاهش میدهند تا از تشکیل لخته جدید جلوگیری شوند. این داروها نمیتوانند لخته ای را که پیشتر تشکیل شده حل کنند، بلکه به بدن فرصت میدهند خود وارد عمل شده و آن را حل کند. این داروها به صورت قرص یا آمپول در دسترس است.
عوارض جانبی داروی رقیق کننده خون
افرادی که داروهای ضد انعقاد مصرف میکنند اغلب خیلی زود دچار کبودی یا خونریزی میشوند. هنگامی که چنین داروهایی مصرف میکنید باید مراقب خوراک خود باشید و مرتبا برای بررسی خون خود به آزمایشگاه خون مراجعه کنید تا مطمئن شوید مقدار مناسبی از این دارو در بدنتان وجود دارد. لازم نیست این کار را برای داروهای جدیدتر انجام دهید، فقط به خاطر داشته باشید که در صورتی که در حادثه ای دچار خونریزی شوید توقف خونریزی تان دشوارتر خواهد بود.
داروهای ضد انعقاد خون، خونریزی داخلی را نیز آسانتر میکنند. خونریزی در شکم ممکن است موجب درد، استفراغ قرمز یا تیره رنگ (به رنگ قهوه) و مدفوع سیاه یا قرمز روشن شود. خونریزی مغزی باعث سردردهای شدید، تغییرات بینایی، حرکات غیر طبیعی و گیجی میشود. در صورتی که متوجه هر یک از این علائم شدید فورا با اورژانس تماس بگیرید.
در صورتی که نمیتوانید داروهای رقیق کننده خون مصرف کنید یا مصرف کرده اید اما تاثیری نداشته اند، ممکن است پزشک جایگذاری فیلتری در بزرگترین رگ به نام بزرگ سیاهرگ یا ونا کاوا را توصیه کند. این فیلتر لخته های جدا شده از دیواره رگ را میگیرد و مانع از حرکت آنها به قلب و ریه میشود. این روش درمانی، تشکیل لخته های جدید را متوقف نمیکند و ترومبوز سیاهرگی را درمان نمینماید بلکه تنها به پیشگیری از امبولی ریه که وضعیتی خطرناک است کمک میکند.
داروهایی که لخته خون را حل میکنند ترومبولیتیک نامیده میشوند. این داروها موجب خونریزی شدید و ناگهانی میشوند بنابراین تنها در موارد اورژانسی از آنها استفاده میشود تا لخته ای که در ریه وارد شده و جان بیمار را تهدید میکند، حل شود. ترومبولیتیک به صورت تزریق در بیمارستان دریافت میشود.
این جورابهای مخصوص، فشار ملایمی به پاها وارد میکنند تا به گردش خون کمک کنند. این جورابها مانع از تشکیل لخته شده و تورم و ناراحتی پا (ناشی از تشکیل لخته) را کاهش میدهند. جورابهای فشاری را میتوان بدون نسخه از داروخانه تهیه کرد اما برای جورابهایی که فشار بیشتری ایجاد میکنند، باید پزشک نسخه بنویسد. جوراب فشاری را حتی در خانه نیز باید استفاده کرد.
پاهای خود را بالا نگه دارید
در صورتی که میتوانید روی زمین یا صندلی بنشینید و پاهای خود را بلند کنید. با این کار جریان خون در رگهای پا به سمت بالا آسانتر میشود و تورم و ناراحتی پا کاهش می یابد.
هنگامی که لخته ای در سیاهرگ پا از بین میرود، گاهی اوقات ترومبوز سیاهرگی فراموش میشود چون دیگر علامت هشدار دهنده ای نشان نمیدهد. ممکن است در بلند مدت شاهد تورم یا تغییر رنگ پوست و یا درد در ناحیه لخته باشید. این علائم که به عنوان سندرم پس از ترومبوتیک خوانده میشوند گاهی ممکن است یک سال پس از ناپدید شدن لخته بروز کنند.
ورزش
برای تقویت جریان خون عضلات خود را ورزش دهید. به خصوص با عضلات پا بیشتر کار کنید. هنگامی که تحرک ندارید و مثلا کارتان پشت میز نشینی است، مرتبا به خود استراحت بدهید و پاهایتان را بکشید، بایستید و کمی راه بروید. ورزش منظم به حفظ وزن سالم و کاهش خطر تشکیل لخته کمک میکند.
توصیه هایی برای سفر
هنگامی که به سفری میروید که بیش از 4 ساعت طول میکشد، از پوشیدن لباسهای تنگ خودداری کنید و مقدار زیادی آب بنوشید. حداقل هر دو ساعت یک بار کمی راه بروید. اگر مجبور هستید روی صندلی بمانید، پاهای خود را حرکت دهید و بکشید برای مثال رانها و پنجه خود را بکشید، منقبض کنید و سپس شل کنید یا در حالتی که کف پایتان روی زمین قرار دارد، پاشنه خود را بالا و پایین بکشید. همین که به مقصد رسیدید، در جاهای دیدنی پیاده روی زیادی داشته باشید
