کیسه صفرا، کیسه کوچکی است که در قسمت سمت راست بدن و زیر کبد واقع شده. صفرا مایعی است با رنگ سبز متمایل به قهوه ای که توسط کبد تولید می شود. صفرا از طریق مجاری خاصی به روده کوچک سرازیر می شود تا عمل هضم، مخصوصاً هضم چربی ها تسهیل گردد. هر زمان که انسان غذایی می خورد، مقداری صفرا آزاد شده و به روده کوچک می ریزد.
زمانی که مواد شیمیایی درون کیسه صفرا، کلسترول، کلسیم و کربنات کلسیم از تعادل خارج شوند، مواد سختی تشکیل می شود که اصطلاحاً سنگ کیسه صفرا نامیده می شود. سنگ کیسه صفرا معمولاً به دو شکل وجود دارد:
اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا هیچ گونه علائمی ندارند. این بدان دلیل است که سنگ ها معمولاً در همان کیسه صفرا باقی می مانند و هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند. با این حال گاهی اوقات سنگ ها به تورم کیسه صفرا منجر می شوند. از جمله علائم ابتلا به تورم کیسه صفرا می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
مشکلات دیگری هم می توانند به بروز این علائم منجر شوند؛ از جمله سوزش سر دل، دردهای ناشی از حمله های قلبی و مشکلات کبدی. ورم معده و مسمومیت غذایی نیز می توانند علائمی مشابه علائم سنگ کیسه صفرا داشته باشند. اسهال و استفراغ در مورد ورم معده و مسمومیت غذایی نیز بروز می یابد اما دردها بر خلاف سنگ کیسه صفرا منقطع هستند و در کل شکم احساس می شوند نه در قسمت خاصی از آن.
متخصصان در مورد دلیل ایجاد عدم تعادل مواد شیمیایی در درون کیسه صفرا با یکدیگر اختلاف نظر دارند و در واقع توضیح واحدی در این مورد ارایه نشده است. اما در موارد ذیل اطمینان داریم که شانس ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می یابد:
در بسیاری از موارد تشخیص سنگ کیسه صفرا به طور تصادفی اتفاق می افتد؛ مثلاً زمانی که بیمار برای عارضه دیگری تحت درمان قرار گرفته است. زمانی که سطح کلسترول بدن بیمار بیش از حد طبیعی باشد، امکان دارد پزشک به سنگ کیسه صفرا مشکوک شده و از طریق سونوگرافی، آزمایش خون، و یا حتی عکسبرداری این مطلب را بررسی کند. برای بررسی علائم عفونت، انسداد، تورم پانکراس و یا یرقان نیز از آزمایش خون استفاده می شود.
سنگ کیسه صفرا تنها در صورتی نیاز به درمان دارد که موجب تورم کیسه صفرا یا انسداد مجرای صفرا شده باشد و یا اینکه از مجرای صفرا حرکت کرده و وارد روده شده باشد. بیماریانی که تحت معالجه قرار می گیرند معمولاً باید رژیم غذایی خود را به یک رژیم غذایی کم چربی تغییر دهند.
- Cholecystectomy یا خارج ساختن سنگ کیسه صفرا از طریق عمل جراحی. این عمل از طریق ایجاد برش بسیار کوچکی انجام می شود که اصطلاحاً عمل جراحی با کمترین میزان تهاجم خوانده می شود. اما در مورد 10% از بیماران انجام عمل جراحی با استفاده از این روش ممکن نیست. این بیماران به انجام عمل جراحی باز نیاز خواهند داشت. در اینگونه بیماران برش بزرگی بر روی شکم ایجاد می شود. این بیماران به دروه ریکاوری طولانی مدت تری نیاز خواهند داشت. به طور کلی در صورتی که کیسه صفرای بیمار تورم زیادی داشته باشد باید تحت عمل جراحی باز قرار بگیرد.
سنگ کیسه صفرا را از طریق لاپراسکوپی نیز می توان از بدن بیمار خارج ساخت.
اخیراً محققان به این نتیجه رسیده اند که حتی می توان سنگ کیسه صفرا را از طریق واژن بیمار نیز از بدن وی خارج ساخت.
از آنجایی که تقریباً یک چهارم از بیمارانی که برای خارج ساختن سنگ کیسه صفرا تحت عمل جراحی قرار می گیرند، مجدداً در عرض یک سال به این عارضه دچار می شوند، در بسیاری از موارد برای این بیماران مصرف urosdeoxycholic acid تجویز می شود (اسیدی که به صورت طبیعی در صفرا وجود دارد). این اسید میزان کلسترول موجود در صفرا را پایین می آورد و در نتیجه احتمال تشکیل مجدد سنگ کیسه صفرا کاهش خواهد یافت.
- urosdeoxycholic acid. در صورتی که سنگ کیسه صفرای بیمار از کلسترول ساخته شده باشد امکان دارد به تدریج بتوان آن را از طریق مصرف این اسید از بین برد. این نوع درمان که روش انحلال نام دارد، بیش از 24 ماه زمان می برد. این روش به اندازه جراحی مؤثر نیست اما در مورد بیمارانی که نمی توان برایشان از بیهوشی عمومی استفاده کرد، این تنها روش درمان خواهد بود.
- ERCP. در برخی موارد نادر، در مواقعی که نمی توان به بیمار بیهوشی عمومی داد و یا برایش از urosdeoxycholic acid استفاده کرد، از این روش استفاده می شود. در این روش از طریق دهان بیمار یک دوربین کوچک وارد سیستم گوارشی بدن و سپس کیسه صفرا می شود. سیم ظریفی که به کمک جریان الکتریسیته داغ می شود انسداد مجرای صفرا را باز می کند؛ سنگ ها بیرون آورده می شود و یا اینکه به سمت روده کوچک هدایت می شوند.
- شکستن سنگ. در این روش از امواج فراصوت برای شکستن سنگ های کیسه صفرا استفاده می شود. در صورتی که سنگ ها به اندازه کافی خرد و کوچک شوند می توانند به راحتی از طریق سیستم گوارشی بیمار دفع گردند. این روش بسیار کم کاربرد است و تنها در مواردی به کار می رود که تعداد سنگ ها خیلی کم باشد.
- در موارد نادری هم پزشک ناچار می شود کیسه صفرای بیمار را کلاً از بدن وی خارج نماید.
خوشبختانه می توان بدون داشتن کیسه صفرا زندگی کرد چون کبد به اندازه کافی صفرا تولید می کند و نتیجتاً عمل هضم می تواند به طور طبیعی انجام شود. در صورتی که کیسه صفرای فردی بیرون آورده شود، صفرا بجای آنکه در کیسه صفرا جمع شود، از طریق مجرای کبدی، از کبد به روده کوچک منتقل می شود. برخی بیمارانی که کیسه صفرای آنها از طریق جراحی از بدنشان خارج شده، تا مدتی پس از عمل حالتی نزدیک به اسهال را تجربه می کنند زیرا صفرا به دفعات بیشتری وارد روده کوچک آنها می شود.
