عصب سیاتیک (sciatic nerve) طولانی‌ترین و قطورترین عصب بدن انسان است که از ناحیه کمر آغاز و تا انتهای پا امتداد دارد. عصب سیاتیک بعد از خارج شدن از لگن از باسن به پشت ران رفته و در بالاتر از مفصل زانو به دو شاخه به نام های عصب تبیال و عصب پرونئال تقسیم می شود. هرگونه فشار بر روی این عصب می تواند باعث ایجاد درد در تمام طول عصب شود (یعنی درد می تواند شامل تمامی مسیری شود که از کمر شروع می شود و از پشت پا پایین می آید و تا پاشنه و کف پا می‌رسد ). درد سیاتیک بیشتر در سنین 50-30 سالگی به وجود می آید ، گاه این درد مبتلایان را از انجام ساده‌ترین کارهای روزمره نیز باز می‌دارد. علت عمده آن پاره شدن دیسک بین مهره ای است. این درد آشنای دیرینه انسان ها بوده است به گونه ای که تا آخر عمر فرد مبتلا با این مشکل زندگی میکند.
همان طور که در بالا گفته شد یکی از رایج ترین علل درد سیاتیک اختلالات دیسکی مانند بیرون زدگی یا لغزندگی دیسک است . زمانی این عارضه ایجاد می شود که مواد نرم و ژله ای داخل دیسک بر اثر پارگی دیسک بیرون بزند و به عصب سیاتیک فشار وارد کند. در مواردی هم گرفتگی ماهیچه ها می توانند با فشار بر روی عصب سیاتیک که از بین ماهیچه ها عبور می کند باعث بروز درد سیاتیک شوند. دیگر عامل موثر در این شرایط ابتلا به سندروم پریفورمیس است . در این حالت ماهیچه پریفورمیتس باعث تحریک عصب سیاتیک شده و باعث ایجاد درد در ناحیه رگ سیاتیک می شود.
علائم و نشانه ها
برای تشخیص دردهایی که ناشی از تحریک عصب سیاتیک هستند چند مورد را ذکر می کنیم. درد ناشی از سیاتیک هم به صورت خفیف و هم به صورت شدید ظاهر می شود . این درد در برخی افراد به تدریج و در برخی دیگر ناگهانی ایجاد می شود . درد سیاتیک شبیه به گرفتگی کمر است که با سوزش و درد شدید همراه باشد و علائمی مانند سوزن سوزن شدن، بی حسی و ضعف را در پی خواهد داشت. اگر در ناحیه پایین کمر و لگن احساس درد دارید و این درد به تدریج به سمت ران ها و ساق پا گسترش می یابد و یا به زیر زانو نیز امتداد دارد ناشی از تحریک عصب سیاتیک است . از دیگر نشانه های تشخیص ، تشدید این درد به هنگام عطسه کردن، سرفه، برخاستن و نشستن است . معمولا درد و علائم در مراحل اولیه این عارضه به دلیل التهاب و فشار زیاد عصب سیاتیک شدید تر بوده و به تدریج تا بهبودی کامل کاهش می یابد. زمان بهبودی این عارضه بین ۴ تا ۸ هفته متغیر است . درد عصب سیاتیک اغلب با انجام فعالیت هایی مانند خم شدن، دویدن، نشستن (مخصوصا هنگام رانندگی) بروز می کند. در مواردی که فشردگی عصب سیاتیک شدید باشد فرد ضعف شدیدی در ناحیه ساق پا احساس می کند و در عملکرد روده و مثانه وی اختلال ایجاد می شود ، در صورت مواجهه با این علائم باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد چرا که این علائم ممکن است از آسیب دیدگی شدید عصب گواهی دهد.
عوامل نادری هستند که باعث بروز درد عصب سیاتیک می شود ، از قبیل: عفونت و تومور
برخی موارد شایع دیگر:
به طور کلی هرگونه فشار یا آسیب دیدگی که باعث تحریک و فشرده شدن عصب سیاتیک شود می تواند منجر به درد سیاتیک شود ، این عارضه عصبی آزار دهنده معمولاً موجب درد گزنده ای در ناحیه زیر کمر شده و تا ران و ساق پا و غالباً پایین پا کشیده می شود . از جمله عوامل موثر در ایجاد و تشدید درد سیاتیک می توان به فتق ، دیسک ، التهاب مفصل ، مهره ها ، پارگی دیسک کمر یا آسیب دیدگی استخوان پلویس و در نتیجه التهاب عصب سیاتیک اشاره کرد . شکستگی ها ، در رفتگی های لگنی ، استابولوم و در رفتگی های مفصل ران می توانند این عصب را در ناحیه لگن تحت فشار قرار دهند. همچنین در رفتگی زانو نیز می تواند شاخه های این عصب را در ناحیه زانو آزرده کند. انجام اعمال جراحی توسط افراد غیر ماهر که در ناحیه لگن و یا در ناحیه زانو انجام می شوند می توانند به این عصب صدمه برسانند. توجه داشته باشید که موارد کم اهمیت از قبیل گچ تنگ، بوت بلند تنگ و یا انداختن یک پا بر روی پای دیگر به مدت طولانی هم می تواند موجب کرختی و آسیب به عصب سیاتیک شود. این عارضه بسیار شایع است به طوری که خود شما هم ممکن است بارها دردهای شدیدی که از ناحیه کمر شروع می شود و به سمت ساق پا متمایل می شود را تجربه کرده باشید.
با انجام ورزش های مربوطه به کمر درد در خانه کاهش درد ناشی از التهاب عصب سیاتیک و بهبودی خود را افزایش دهید.
تشخیص
پس از مراجعه به پزشک ، وی برای تشخیص دقیق ، از جزئیاتی مانند وضعیت جسمانی و سلامتی بیمار، نوع درد و طول دوره بروز علائم و فعالیت هایی که باعث ایجاد درد می شوند از فرد سوالاتی می پرسد . سپس عملکرد عصب های بدن را با ارزیابی استقامت، حس و واکنش در ساق پا مورد بررسی قرار می دهد . در صورتی که بیمار با علائمی مانند اختلال در عملکرد روده یا مثانه مواجه شود پزشک انجام آزمایش روده و مثانه را برای ارزیابی حس و وضعیت ماهیچه ها توصیه می کند . اگر پس از هفته ها باز هم از درد سیاتیک رنج می برید پزشک عکس بردای از ناحیه مورد نظر را تجویز کرده تا هرگونه تغییرات استخوان در ستون مهره ها و پلویس مشخص شود . با انجام آزمایشات و عکسبرداری از ناحیه دلایل دیگر بروز این درد مانند تومور و عفونت م قابل شناسایی اند . در موارد حادتر که نیاز به بررسی جزئی تر احساس می شود انواع دیگر عکس برداری از قبیل سی تی اسکن و ام آر آی هم برای شناسایی اختلالاتی چون اختلال در عصب ها، اختلالات دیسکی و ستون مهره ها بکار برده می شوند.
پیشگیری بهتر از درمان
درمان
ابتدایی ترین راه درمان درد سیاتیک اجتناب از فعالیت هاییست که درد را افزایش می دهند. البته منظور استراحت برای مدت طولانی نیست. برای مقابله با این درد استراحت به مدت کوتاه توصیه می شود . توجه داشته باشید كه استراحت طولاني مدت در بستر و عدم فعاليت علائم این عارضه را بدتر خواهند كرد. این توصیه ها برای افرادی است که عارضه آنها زیاد جدی نیست ، توجه داشته باشید چنانچه درد شما با گذشت زمان بهتر نشد ، حتما باید به پزشك مربوطه مراجعه كنيد چرا که بی توجهی نسبت به درد ، ممكن است فرد را دچار عوارضي چون آسيب دائمي عصب ، از دست رفتن حس و حركت اندام درگیر و يا حتي از بين رفتن عملكرد روده و يا مثانه کند.
درمان ورزشی
فردی که دچار درد سیاتیک شده در بستر نیز می تواند با انجام یک سری از فعالیت ها که به شرح زیر است ، روند بهبودی خود را تسریع کند :
در ذیل حرکات ورزشی دیگری به شما پیشنهاد می شود که در زمان پیشرفت روند بهبودی قابل انجام هستند. حرکات زیر را روزی دو تا سه بار بسته به توان و میزان درد انجام دهید.
حرکت اول: روي يك صندلي بنشینید ، در حالی که از كمر به جلو خم شده اید سعی کنید دست ها را به پاها و سپس به نوك انگشتان پايتان برسانید . اين حركت باید ۴ بار با فواصل کوتاه تكرار شود .
حرکت دوم: روي تخت بنشينيد و پاهایتان را دراز کنید، به آرام به جلو خم شده و سعي كنيد نوك انگشتان پا را لمس كنيد . تکرار این حرکت باعث کشش پشت پا و در نهایت کاهش درد در آن ناحیه می شود.
حرکت سوم: در حالی که ستونی را گرفته اید ، بايستيد و پايی را که دردناك است به جلو و عقب تاب دهيد . اين حركت را روزی ۵ دقيقه انجام دهيد .
حرکت چهارم: در حالت ايستاده دست هایتان را روي باسن خود گذاشته و از كمر كمي به جلو و سپس به عقب خم شويد اين حركت را ۸ بار تكرار كنيد خواهید دید که به تدريج توانایی شما در خم شدن روز به روز بيشتر و بيشتر خواهد شد.
حرکت پنجم: ميله ای سبک را بالاي سرتان نگه دارید . بدن را به آرامی از سویی به سوي ديگر بگردانيد ( دقت داشته باشید که در حین حركت عمدتاً بايد بالاتنه (بازوان و شانه شما) در حال چرخش به چپ و راست باشد
