گرچه برخی از مردم هنوز فکر می کنند ناباروری «مشکلی زنانه» است، یک سوم از موارد ناباروری به مشکلاتی مربوط است که فقط از جانب مرد مطرح است. ناباروری می تواند به تنهایی موجب عدم فرزند آوری در یک زوج شود و یا اینکه در کنار مشکلات دیگر در این پدیده نقش داشته باشد.
ناباروری به معنی عدم موفقیت در فرزندآوری یک زوج پس از یک سال مقاربت منظم و بدون جلوگیری است. حدود یک سوم از موارد ناباروری به زن و یک سوم به مرد نسبت داده می شود. در یک سوم باقی مانده، یا هر دو طرف مشکلاتی دارند و یا این که ناباروری دلیل مشخصی ندارد.
بنابراین انجام بررسی ها و معاینات بر روی مرد، هم زمان با بررسی هایی که بر روی زن انجام می گیرد لازم است. نکته حائز اهمیت این است که مردان باید هر چه زودتر تحت این بررسی های قرار بگیرند، چون گرچه بسیاری از مردان سعی میکنند فرآیند معاینات و آزمایشات پزشکی خود را به تعویق بیندازند، تا در صورت وجود مشکل از جانب آنها دچار سرخوردگی نشوند، اما این کار باعث می شود همسر آنها مجبور نباشد هزینه ها و دشواری های غیرضروری بسیاری را بی مورد متحمل شود.
برای بررسی دلایل ناباروری در مردان بهتر است ابتدا توضیحاتی در باب دستگاه تناسلی مرد و عملکرد آن ارایه شود.
دستگاه تناسلی مرد تولید کننده اسپرمی است که در لوله های منی ساز (seminiferous tubes) و در هر یک از بیضه ها ساخته می شود. قسمت نوک اسپرم از DNA تشکیل شده است. قسمت انتهایی اسپرم زیرتن (acrosome) نامیده می شود. این بخش به اسپرم کمک می کند به درون تخمک نفوذ کند. قسمت میانی از میتوکوندریا (mitochondria)تشکیل شده که در واقع انرژی مورد نیاز قسمت انتهایی اسپرم برای حرکت را فراهم می کند. قسمت انتهایی اسپرم حرکات رو به عقب و جلوی شلاق مانند و سریعی دارد تا اسپرم را به سمت تخمک پیش ببرد. اسپرم می بایست بری بارور کردن تخمک زن به رحم و لوله های فالوپ برسد.
باروری مرد به عملکرد درست سیستم پیچیده ای متشکل از ارگان ها و هورمون های مختلف وابسته است:
این فرآیند از مغز آغاز می شود، جائی که هیپوتالاموس نامیده می شود. مرحله اول در باروری تولید هورمون آزادکننده گونادوتروپین (GnRH) در هیپوتالاموس است. که موجب می شود غده هیپوفیز هورمون FSH و LH تولید نماید. FSH موجب برقراری تولید اسپرم و LH موجب برانگیختن تولید هورمون مردانه تستوسترون می شود.
تولید اسپرم و تستوسترون در بیضه ها صورت می پذیرد که در کیسه بیضه ها قرار گرفته اند. دلیل قرارگیری کیسه بیضه ها خارج از بدن این است که دمای داخل بدن برای تولید اسپرم بسیار بالاست. دستگاه تناسلی مرد از آلت، کیسه بیضه ها، لوله های منی ساز و پروستات تشکیل شده است.
اسپرم در صدها لوله میکروسکوپی که لوله های منی ساز نامیده می شوند تولید می گردد، این لوله ها بخش اعظم بیضه را اشغال می کند.
عمر هر اسپرم حدود 74 روز است.در هر بار انزال مرد، تقریباً 100 تا 300 میلیون اسپرم رها می شود. حتی در شرایط عادی، تنها 15% از این اسپرم ها تا آن اندازه قوی هستند که بتوانند یک تخمک را بارور سازند. از این تعداد تنها 400 اسپرم می توانند سفر خود را به پایان برسانند. از این تعداد هم تنها حدود 40 اسپرم از چالشی که در مقابله با مایع منی و محیط واژن پیش رو دارند گذر کرده و به اطراف تخمک می رسند. مایع مخاطی دهانه رحمبه طور طبیعی سدی غیرقابل نفوذ در مقابل اسپرم ایجاد میکند. با این حال زمانی که زن تخمک گذاری می کند، غشای رحم نازک می شود؛ به نحوی که نفوذ اسپرم را ممکن می سازد.
اسپرمی که موفق شده به مخاط دهانه رحم زن برسد، باید چهار روز دیگر نیز زنده بماند تا بتواند به لوله فالوپ برسد. باید دانست تخمکی که هر ماه آزاد می شود، تنها به مدت 12 ساعت برای بارور شدن در لوله فالوپ باقی می ماند.
تعداد اندک اسپرم هایی که موفق می شوند به این محله برسند، به یکباره برای تکمیل سفر اسپرم، دچار انفجار انرژی می شوند. این امر موجب می شود حرکت اسپرم سرعت یابد و به عملکرد آکروزوم بیانجامد. اکروزوم قسمتی از اسپرم است که سر اسپرم را می پوشاند و مانند کلاهخود عمل می کند. در این مرحله آکروزوم حل می شود و آنزیم هایی که درون آن وجود دارند این امکان را برای اسپرم فراهم می کنند که سوراخی درون لایه بیرونی و سخت تخمک ایجاد نماید.
در نهایت هم تنها یک اسپرم موفق می شود تخمک را بارور سازد.
فاکتورهای خطر در مورد ناباروری مردان بدین شرح است:
علاوه بر سابقه پزشکی و تست های فیزیکی، تست های خاصی برای سنجش ناباروری در مردان وجود دارد:
قریب به 90% از ناباروری در مردان به تعداد اندک اسپرم، کیفیت پایین اسپرم و یا هر دو مربوط می شود. بقیه موارد به مشکلاتی از قبیل عدم توازن هورمون های بدن، مشکل های آناتومیک و نارسایی های ژنتیکی مربوط است. از آنجائی که بیشتر مشکلات ناباروری در مردان به مشکلات اسپرم آنها مربوط است، در ذیل به اختصار توضیحاتی در این باب ارایه می کنیم:
ناهنجاری های مربوط به اسپرم ها ممکن است به علت وجود فاکتورهای زیادی از جمله نارسایی های مادرزادی، ابتلا به بیماری، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و سبک زندگی ایجاد شده باشد. در بسیاری از موارد دلیل این ناهنجاری ها ناشناخته است. ناهنجاری های اسپرمی را بر حسب اینکه بر تعداد اسپرم، حرکت اسپرم و یا شکل اسپرم تأثیر گذار هستند، دسته بندی می کنند:
درمان ناباروری مردان باید در وهله اول بر بیماری های احتمالی زمینه ای دیگری متمرکز شود که ممکن است در بروز مشکلات باروری در فرد مؤثر باشند. برای برطرف ساختن ناهنجاری های هورمونی می توان از درمان دارویی استفاده کرد. برای درمان واریس می توان از جراحی استفاده کرد و انسدادهای دستگاه تناسلی را برطرف نمود.
در صورتی که با وجود انجام این اقدامات، مشکلات همچنان باقی بمانند، زمانی که مشکل از جانب مرد باشد، تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسما (ICSI) معمولاً در کنار آی.وی.اف به کار می رود تا باروری حاصل شود. ICSI فرآیندی است که طی آن یک اسپرم به داخل تخمکی که از طریق آی.وی.اف بدست آمده، وارد می شود. سپس تخمک بارور شده داخل رحم زن کاشته می شود. ضریب موفقیت در این فرآیند به عوامل بسیار متعددی بستگی دارد.
