سفتی شکم به سفت شدن عضلات شکم در هنگام لمس گفته می شود. این یک واکنش غیر ارادی برای پیشگیری از دردی است که به واسطه فشار ایجاد شده بر شکم اعمال می شود. واژه دیگر این مکانیسم، حالت موضع گیری شکم (Guarding) است.
این وضعیت با سفت کردن ارادی عضلات شکم یا سفتی مربوط به گاز و نفخ متفاوت است. سفتی شکم پاسخ کاملا غیر ارادی عضلات شکم است، به عبارت دیگر هیچ کنترلی بر آن ندارید. سفتی شکم نشانگر این است که بدن سعی میکند از خود در مقابل درد محافظت کند و میتواند نشانه مشکل بسیار جدی و حتی تهدید کننده زندگی باشد. اگر سفتی شکم دارید باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
سفتی و درد شکم اغلب با هم اتفاق می افتند. هر وضعیتی که باعث درد شکم شود میتواند موضع گیری شکم را به دنبال داشته باشد. اختلالات اندامهای داخلی شکم میتواند درد شکم ایجاد کند. اندامهای داخل شکم عبارتند از:
کبد، پانکراس (لوزالمعده)، کیسه صفرا، معده، روده بزرگ، روده کوچک، آئورت (سرخرگ اصلی)، بزرگ سیاهرگ، کلیه ها و مجاری ادرار (حالب)
مشکلاتی که در اندامهای لگنی ایجاد می شود نیز ممکن است موجب درد شکمی شود. اندام های لگنی عبارتند از:
- مثانه و مجرای ادرار تحتانی، رحم، لوله های فالوپ و تخمدانها در زنان، غده پروستات در مردان، راست روده
در موارد کم شایعتر ممکن است بیماریهای بخش تحتانی دستگاه تنفسی به عنوان عامل درد و سفتی شکم شناخته شود.
سفتی شکم یک وضعیت اورژانسی پزشکی است. علائم شدیدترین درجه آن که به معنی تهدید جان فرد می باشد عبارتند از:
علائم دیگر عبارتند از:
محل درد بسته به محل اندامی که دچار مشکل شده ، متفاوت است. برای بررسی پزشکی، شکم را به چهار بخش (ربع) تقسیم میکنند مثلا زخم معده میتواند در یک چهارم بالا سمت چپ شکم درد ایجاد کند (چون در همان محل واقع شده است)، سنگ صفرا میتواند در ربع بالا سمت راست موجب درد شود چون در آن ناحیه قرار گرفته است. درد شکم ممکن است به نواحی دیگر شکم منتقل شود مثلا اپاندیسیت با درد ربع پایین راست شکم شروع میشود اما درد ممکن است به سمت ناف نیز جا به جا شود.
عامل درد و سفتی شکم بر اساس سن متفاوت است
در بزرگسالان (بیشتر در سالمندان):
در نوجوانان:
در کودکان:
در نوزادان:
اگر دچار سفتی غیر ارادی شکم شدید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید تا احتمال مشکلات جدی شکمی بررسی شود. اگر چه این مسئله میتواند تنها یک مشکل ساده ویروسی باشد اما تا به پزشک مراجعه نکنید از هیچ چیز مطمئن نمیشوید.
به هیچ وجه پیش از مراجعه به پزشک مسکن مصرف نکنید چون مسکن الگوی درد را تغییر میدهد و تشخیص بیماری را بسیار مشکل میکند. وقتی به پزشک مراجعه کردید باید موارد زیر را به اطلاع او برسانید:
پس از مراجعه به پزشک احتمالا چه مراحلی باید طی کنید؟
اولین قدم برای یافتن عامل سفتی شکم، این است که پزشک از شما سابقه پزشکی تان را جویا میشود، معاینه فیزیکی انجام میدهد و ممکن است آزمایشهای زیر را تجویز کند:
آزمایشهای خون: CBC (شمارش سلولهای خون)، الکترولیتهای سرم (پتاسیم، سدیم، کلرید، بیکربنات)، BUN (نیتروژن اوره خون)، کراتینین (نشانگر عملکرد کلیه)، آزمایشهای عملکرد کبد، آنالیز ادرار، آزمایش وجود خون در مدفوع
آزمایشهای دیگر عبارتند از:
درمان بستگی به تشخیص عامل بیماری دارد مثلا بدیهی است که درمان قولنج در نوزاد متفاوت از درمان سرطان خواهد بود.
اگر سفتی شکم درمان نشود ممکن است مرگبار باشد. عفونت شکم میتواند موجب نفوذ باکتریها به خون شده و افت شدید فشار خون و در نهایت شوک ایجاد کند. از دست دادن خون زیاد میتواند موجب مرگ بیمار شود. عدم تعادل الکترولیتها و بی آب شدن بدن به علت استفراغ زیاد یا اسهال نیز میتواند خطر مشکلات ضربان قلب، شوک و نارسایی کلیه را به همراه داشته باشد بنابراین این علائم را بسیار جدی بگیرید.
