ترس از ما در مقابل خطرات محافظت میکند اما فوبیا ترس شدید و غیر منطقی است که مناسبت درستی با خطر واقعی ندارد. بیش از 19 میلیون نفر در امریکا دچار ترس شدید و نامعقول یا همان فوبیا هستند. فوبیا در هنگام مواجهه با برخی اجسام، افراد، موقعیتها یا فعالیتها ممکن است بروز کند. هنگامی که فردی نسبت به چیزی (مثلا سوسک، ارتفاع، گربه، تاریکی و ...) دچار فوبیا باشد، در هنگام مواجهه با آن دچار اضطراب و ترس شدیدی میشود که نمیتواند آن را کنترل کند. این ترس ممکن است به قدری شدید باشد که فرد را در آن لحظه خشک و بی حرکت و به اصطلاح فلج کند.
صدها نوع فوبیا تا کنون شناسایی شده است از جمله فوبوفوبیا یا ترس از فوبیا. اما کارشناسان فوبیا را که نوعی اختلال اضطراب است، به سه دسته اصلی تقسیم میکنند:
آگورا در گذشته منطقه ای برای همایشها و بازار خرید و فروش در یونان باستان بوده است. فردی که آگورافوبیا دارد، از گیر کردن در مکانهای عمومی یا شلوغ مانند پل هراس دارد. این ترس در واقع نگرانی از این است که در صورتی که اضطراب خیلی افزایش یافت، فرد نتواند از آن مکان بگریزد و دور شود. آگورافوبیا در زنان دو برابر مردان دیده میشود و در موارد شدید اگر درمان نشود، ممکن است منجر به خانه نشین شدن یا دوری فرد از بسیاری از موقعیتها شود.
فردی که فوبیای اجتماعی دارد، تنها دچار خجالت و کمرویی نیست بلکه در مورد نحوه عملکرد یا ظاهر خود در یک موقعیت اجتماعی اضطراب و ترس شدیدی را احساس میکند. آیا از نظر دیگران رفتار او درست است؟ آیا دیگران متوجه اضطراب او میشوند؟ آیا میتواند درست و به موقع صحبت کند؟ چون عدم درمان هراس اجتماعی اغلب منجر به اجتناب از ارتباطهای اجتماعی میشود، ممکن است تاثیر شدیدی بر روابط فردی و حرفه ای شخص بگذارد.
کلاستروفوبیا یا تنگنا هراسی، ترس غیر طبیعی از مکانهای بسته و تنگ است که جزء دسته فوبیاهای خاص میباشد. فردی که تنگنا هراسی دارد هنگام قرار گیری در آسانسور یا تونل اضطراب شدیدی پیدا میکند. این افراد به واسطه هراس از گیر کردن یا خفه شدن، از قرار گیری در مکانهای تنگ اجتناب میکنند و اغلب کارهایی انجام میدهند که احساس میکنند ایمنی شان را بیشتر میکند مثلا در کنار در خروجی یا پنجره قرار میگیرند تا بتوانند این موقعیت را تحمل کنند اما با این کارها ترسشان آرام نمیشود.
متداولترین نوع فوبیاهای خاص، زوفوبیا یا ترس از حیوانات است. زوفوبیا نامی است که به تمامی انواع هراس از حیوانات اشاره میکند (زو به معنی باغ وحش یا زیستگاه حیوانات است). از جمله زوفوبیا میتوان به آراکنوفوبیا یا ترس از عنکبوت، اوفیدیوفوبیا یا ترس از مار، اورنیتوفوبیا یا ترس از پرندگان و آپیفوبیا یا ترس از زنبور اشاره کرد. چنین فوبیاهایی اغلب ریشه در کودکی دارند و گاهی اوقات با بزرگ شدن کودک برطرف میشوند اما ممکن است تا بزرگسالی نیز باقی بمانند.
واژه یونانی برونته به معنی رعد و برونتوفوبیا به معنی ترس از رعد است. اگر چه افرادی که دچار ترس از رعد هستند ممکن است بدانند که رعد به آنها آسیبی وارد نمیکند اما از بیرون رفتن در هنگام رعد اجتناب میکنند. حتی ممکن است با رفتن به پشت مبل یا میز خود را از آسیب رعد محافظت کنند تا زمانی که رعد و طوفان تمام شود. ترس غیر منطقی که هم از رعد و هم از برق باشد، استرافوبیا خوانده میشود که هم در حیوانات وجود دارد هم در انسانها.
آکروفوبیا به هراس از ارتفاع گفته میشود که به صورت اضطراب شدید بروز میکند. فرد ممکن است هنگام بالا رفتن از پله ها (در ارتفاع زیاد) یا نردبان دچار حمله شود. گاهی اوقات ممکن است ترس به قدری شدید باشد که فرد قدرت حرکت نداشته باشد. آکروفوبیا میتواند موقعیتهای خطرناکی برای فرد ایجاد کند. حمله اضطراب باعث میشود حفظ ایمنی برای پایین رفتن به شدت سخت شده و حمله اضطراب تشدید شود.
افرادی که دچار ایروفوبیا یا ترس از هواپیما هستند معمولا پس از یک تجربه آسیب زا در هواپیما از جمله تلاطم هوایی شدید یا مشاهده حمله وحشت دیگران، دچار این ترس میشوند. حتی پس از این که خود حادثه فراموش میشود، ترس آن باقی می ماند و حتی ممکن است با مشاهده فیلمهای سقوط هواپیما تشدید شود. درمان با هیپنوتیزم (هیپنوتراپی) معمولا برای شناسایی واقعه اصلی عامل این ترس و درمان آن موثر است.
این فوبیا شامل طیف وسیعی از ترسها از جمله ترس از آمپول و ترس از خون میشود. برخی افراد دچار اینجری فوبیا (ترس از خون) هستند و برخی دیگر در مورد عملهای تهاجمی پزشکی ترس دارند. این فوبیاها با غش و ضعف همراه هستند.
برخی از انواع فوبیا مربوط به پدیده های واقعی نیستند مثلا سیزده هراسی یا ترس از شماره 13 یکی از آنها است. اگر فکر و تصور روح و جن شما را خیلی مضطرب میکند ممکن است دچار فاسموفوبیا یا روح هراسی باشید. برخی افراد با این که میدانند خون آشام وجود ندارد، از خفاشها میترسند.
امتوفوبیا ترس غیر طبیعی از استفراغ است که معمولا در کودکی و از یک واقعه یا دوران تلخ شروع میشود. مثلا فردی شاهد استفراغ همکلاسی خود در امکان عمومی بوده و یا خودش چنین تجربه ای داشته است. این اضطراب ممکن است با افکار استفراغ یا فکر کردن به اماکنی مانند بیمارستان شروع شود. هیپنوتیزم درمانی معمولا بخشی از درمان استفراغ هراسی است.
افرادی که دچار کارسینوفوبیا یا سرطان هراسی هستند، با ترس غیر منطقی از ابتلا به سرطان زندگی میکنند. هر ناراحتی جسمی که برای این افراد پیش می آید، به عنوان نشانه ای از زایده سرطانی در بدن تلقی میشود. مثلا یک سردرد ساده ممکن است ترس از تومور مغزی را در این افراد به دنبال داشته باشد. درمان شناختی میتواند به افراد دچار سرطان هراسی کمک کند تا کنترل زندگیشان را در دست بگیرند.
برخی افراد از هر چیز جدیدی میترسند، به این ترس نئوفوبیا میگویند. برخی دیگر نیز از پیر شدن و یا افراد پیر میترسند که به آن جرونتوفوبیا گفته میشود. برخی افراد دچار فارتوفوبیا هستند که ترس نامعقول از خارج شدن باد معده در حضور دیگران دارند. برخی افراد دچار ادونتیاتوفوبیا یا دندانپزشکی هراسی هستند و از رفتن به مطب دندانپزشکی میترسند.
فوبیا باعث میشود زندگی افراد تحت تاثیر قرار گرفته و فرد از موقعیتهایی که باعث مواجهه با سوژه ترس او میشوند، خودداری کند. همچنین تلاش برای پنهان کردن فوبیا از دیگران، بر نحوه زندگی افراد تاثیر میگذارد. برخی افرادی که فوبیا دارند، در مدرسه، خانه و یا محل کار دچار مشکلاتی با دیگران میشوند.
افراد الکلی ده برابر افراد عادی احتمال دارد که از فوبیا رنج ببرند. همچنین افرادی که فوبیا دارند دو برابر دیگران احتمال دارد که دچار سوء استعمال الکل شوند.
اگر چه فوبیاها ممکن است تحت تاثیر فرهنگ و جامعه باشند و با وقایعی در زندگی ایجاد یا تشدید شوند اما اغلب سابقه خانوادگی در آن دیده میشود. اعضای درجه یک خانواده افراد مبتلا به فوبیا سه برابر دیگران احتمال دارد که دچار فوبیا شوند.
حساسیت زدایی فرایندی تدریجی است که در آن فرد مبتلا به فوبیا آرام آرام در معرض موقعیتی قرار میگیرد که ترس او را بر می انگیزد. به مرور زمان فرد به عدم وجود خطر اطمینان پیدا کرده و ترس کاهش پیدا میکند. اغلب این روش درمانی با گفتگو درمانی همراه است تا فرد بتواند نحوه نگرش خود را تغییر داده و الگوهای جدیدی برای پاسخ به این موقعیتها یاد بگیرد. خوشبختانه 90 درصد از افرادی که برنامه های درمانی را دنبال میکنند، بهبود می یابند و درمان میشوند.
