اسکیزوفرنی یک ناهنجاری پیچیده است که موجب می شود فرد مبتلا نتواند میان واقعیت و خیال تمیز قایل شود، خوب فکر کند، با دیگران ارتباط برقرار نماید و عملکردی طبیعی داشته باشد. البته این بدان معنی نیست که برای این گونه افراد هیچ امیدی وجود ندارد. اسکیزوفرنی را می توان به خوبی و با موفقیت مدیریت کرد. قدم اول در این راه شناخت علائم و نشانه های این بیماری است. قدم بعدی دریافت کمک بدون هیچ گونه تأخیر است و قدم بعدی مداومت در درمان. فردی که به اسکیزوفرنی مبتلاست با درمان و حمایت های مناسب می تواند زندگی شاد و سالمی داشته باشد.
شیزوفرنی یک ناهنجاری مغزی است که بر نحوه عملکرد و تفکر فرد و همچنین بر نگاه او به زندگی تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی درک متفاوتی از واقعیت دارند، به شیوه ای عجیب و گیج کننده سخن می گویند، معتقدند دیگران در پی آسیب رساندن به آنها هستند و یا اینکه فکر می کنند کسی دائماً در حال پاییدن آنهاست یا تصور می کنند دیگران می توانند ذهن آنها را بخوانند. با ابهامی که اسکیزوفرنی در تشخیص خیال از واقعیت برای فرد ایجاد می کند، گذراندن زندگی روزمره و عادی را برای او دشوار می کند. در نتیجه، افراد مبتلا به شیزوفرنی از دنیای خارج دوری می کنند و یا با سردرگمی و ترس با آن مواجه می شوند.
اکثر موارد اسکیزوفرنی در اواخر دوران نوجوانی و یا اوایل دوران جوانی بروز می یابد. با این حال ممکن است اسکیزوفرنی در برخی افراد در سنین میانسالی و یا حتی دیرتر آغاز شود. در موارد نادر اسکیزوفرنی ممکن است در کودکان نیز مشاهده شود، گرچه در این گونه افراد علائم اندکی متفاوت است. به طور کلی هرچقدر شیزوفرنی در سن پایین تری آغاز شود، شدیدتر خواهد بود. همچنین باید دانست اسکیزوفرنی در مردان شدیدتر از زنان است.
علیرغم این که اسکیزوفرنی یک بیماری مزمن است، راه هایی برای مقابله با آن وجود دارد. با بهره گیری از درمان های بالینی، دارو و با کمک دیگران، بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی قادرند زندگی مستقل و رضایت بخشی داشته باشند. اما هر چه این بیماری زودتر تشخیص داده شود، نتایج بهتری نیز حاصل خواهد شد.
در برخی افراد اسکیزوفرنی یکباره و بدون هیچ گونه علائم قبلی بروز می یابد. اما در مورد اکثریت افراد، این بیماری کم کم و با بروز علائم جزئی و تدریجی تشدید می یابد. دوستان و اعضای خانواده بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اذعان دارند که از مدت ها پیش احساس می کرده اند که فرد مورد نظر عادی نیست، اما نمی دانسته اند مشکل از کجاست.
در مراحل ابتدایی بیماری، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً عجیب، بی انگیزه، بی احساس و گوشه گیر به نظر می رسند. آنها از دیگران کناره گیری می کنند، نسبت به ظاهر خود بی تفاوت می شوند؛ حرف های عجیب و غریب می زنند و به طور کلی نسبت به زندگی اظهار بی تفاوتی می کنند. این افراد حتی ممکن است عادات و فعالیت های خود را ترک کنند و عملکردشان در محل کار و تحصیل دچار افت شود.
از جمله نخستین علائم هشدار دهنده ابتلا به شیزوفرنی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
برخی از مواردی که گفته شد می توانند از مشکلات دیگری نیز نشئت گرفته باشند، اما در هر حال باید مورد توجه قرار بگیرند.
5 نوع علائم نشان دهنده ابتلا به اسکیزوفرنی هستند: توهم، تجسمات خیالی، سخنان پریشان، رفتار پریشان و نشانه های «منفی». با این حال علائم اسکیزوفرنی در افراد مختلف بسیار متفاوت است، هم به لحاظ شکل و هم به لحاظ شدت. همه افرادی که به اسکیزوفرنی مبتلا هستند، الزاماً تمام علائم این بیماری را ندارند؛ به علاوه نشانه های یک فرد خاص نیز ممکن است با گذر زمان تغییر کند.
توهم
توهم تفکری راسخ است که فرد علیرغم تمام شواهد روشن و موجه مبنی بر غلط بودن آن به آن باور دارد. توهم در افراد مبتلا به شیزوفرنی بسیار شایع است و تقریباً در بیش از 99% افراد مبتلا به این بیماری مشاهده می شود. معمولاً این توهمات شامل تفکرات یا خیال پردازی هایی غیرمنطقی و عجیب است.
تجسمات خیالی
این تجسمات صداها یا سایر احساساتی است که فرد گمان می کند واقعی هستند در صورتی که تنها در ذهن او وجود دارند. این تجسمات می توانند به هر شکلی باشند؛ دیداری، لامسه و یا شنوایی؛ اما معمولاً شنیداری هستند. افراد مبتلا به شیزوفرنی معمولاً صداهایی را می شنوند که متعلق به فردی آشناست، این صداها معمولاً او را سرزنش می کنند یا به او دشنام می دهند. این خیالپردازی ها معمولاً زمانی که فرد تنهاست بیشتر به سراغ او می آیند.
سخنان پریشان
ذهن غیر منسجم معمولاً جزو ویژگی های افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. تجسم خارجی این ذهن پریشان؛ در نحوه صحبت کردن این افراد بروز می یابد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً نمی توانند به خوبی تمرکز کرده و فکر خود را دنبال کنند. این افراد ممکن است به پرسش هایی که از آنها می شود پاسخ های بی ربطی بدهند. حرفشان را با موضوعی شروع کنند و با موضوعی کاملاً متفاوت به پایان برند. سخنانشان نامنسجم و یا غیر منطقی است. از عباراتی استفاده می کنند که فقط برای خودشان معنادار است. یک کلمه یا عبارت را بارها تکرار می کنند.
رفتار پریشان
عملکرد کلی این افراد دچار افت می شود. عکس العمل های احساسی غیرقابل پیش بینی و یا نامناسب از خود بروز می دهند. رفتارهایی از خود بروز می دهند که عجیب و یا بی هدف هستند. نمی توانند خودداری داشته باشند.
علائم و نشانه های منفی
دلایل بروز اسکیزوفرنی در افراد هنوز به طور صد در صد شناخته نشده است. با این حال به نظر می رسد اسکیزوفرنی معمولاً در نتیجه اختلاط پیچیده فاکتورهای ژنتیک و محیطی ایجاد می گردد.
شیزوفرنی مؤلفه وراثت در ابتلا به اسکیزوفرنی بسیار مؤثر است. افرادی که در خویشاوندان درجه یک خود (والدین یا خواهر و برادر) فرد مبتلا به اسکیزوفرنی دارند، 10% شانس ابتلا به این ناهنجاری را خواهند داشت، در حالی که افراد عادی به طور معمول 1% شانس ابتلا به اسکیزوفرنی را دارند.
اما باید دانست شیزوفرنی تنها تحت تأثیر ژنتیک قرار دارد و در واقع ژنتیک نقش تععین کننده ای در ابتلا به این بیماری ایفا نمی کند. گرچه می توان گفت جنبه وراثت در ابتلا به اسکیزوفرنی مؤثر است، اما 60% از افراد مبتلا به این بیماری در خانواده خود سابقه ابتلا به اسکیزوفرنی را نداشته اند.
در مورد عوامل محیطی، بیشتر به استرس، به ویژه در دوران بارداری یا مراحل پایانی دوران بارداری اشاره می شود. تصور می شود استرس بیش از حد در ایجاد بیماری اسکیزوفرنی دخیل است، زیرا موجب تولید بیشتر هورمون کورتیزول می شود.
از جمله عوامل محیطی که در ابتلا به اسکیزوفرنی دخیل شناخته شده اند می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ساختار غیرطبیعی مغز
گفته شده است که ساختار غیر طبیعی مغز نیز می تواند در ابتلای فرد به اسکیزوفرنی نقش داشته باشد. در افراد مبتلا، بطبن مغز تورم می یابد. شواهدی نیز مبنی بر غیرطبیعی و پایین بودن فعالیت بخش قدامی مغز موجود است، یعنی قسمتی از مغز که مسئول برنامه ریزی، استدلال و تصمیم گیری است.
اگر علائم و نشانه های اسکیزوفرنی نادیده گرفته شوند و یا به خوبی درمان نگردند؛ آثار بسیار مخربی در زندگی فرد مبتلا و نزدیکان او بر جای خواهد گذاشت. برخی از این آثار عبارتند از:
