حتما تا کنون اسم کما را زیاد شنیده اید اما شاید نمیدانید تفاوت آن با خواب یا بیهوشی چیست. در اینجا درباره کما بیشتر یاد میگیرید.
کما چیست؟
کما (coma) به وضعیت بیهوشی طولانی گفته میشود. در حین کما فرد به محرکهای محیطی پاسخ نمیدهد. فرد زنده است و شرایط او همانند خواب است. با این حال بر خلاف خواب عمیق نمیتوان او را با محرکهایی از جمله درد بیدار کرد.
چه عواملی باعث کما میشوند؟
علت کما صدمه دیدن مغز است. آسیب مغزی ممکن است به علت افزایش فشار داخل مغز، خونریزی، کاهش اکسیژن یا تجمع سموم اتفاق بیفتد. ممکن است صدمات، موقتی بوده و برگشت پذیر و یا دائمی باشند.
بیش از 50 درصد موارد کما مربوط به ضربات سر یا اختلالاتی در سیستم گردش خون در مغز است. مشکلاتی که منجر به کما میشوند عبارتند از:
- ضربه: ضرباتی که به سر وارد میشوند میتوانند باعث تورم و یا خونریزی مغزی شوند. هنگامی که مغز در اثر ضربه دچار تورم میشود، مایعات به استخوان جمجمه فشار وارد میکنند. این تورم ممکن است در نهایت باعث شود ساقه مغز پایین رفته و RAS (سیستم فعال کننده مشبک) آسیب ببیند. سیستم فعال کننده مشبک بخشی از مغز است که مسئول هوشیاری و تحریک می باشد.
- تورم: بدون ضرب دیدن نیز تورم بافت مغزی ممکن است اتفاق بیفتد. گاهی در اثر کمبود اکسیژن، عدم تعادل الکترولیتی یا هورمونها ممکن است تورم ایجاد شود.
- خونریزی: خونریزی در لایه های مغز میتواند به علت ایجاد تورم موجب کما و فشار بر ناحیه آسیب دیده مغز شود. این فشار باعث میشود مغز جا به جا شده و ساقه مغز و RAS آسیب ببینند. فشار خون بالا، تومورها و آنوریسم مغزی از جمله دلایل خونریزی در مغز هستند.
- سکته مغزی: هنگامی که به بخش بزرگی از ساقه مغز، خون نرسد یا همراه با تورم از دست دادن خون نیز وجود داشته باشد ممکن است کما اتفاق بیفتد.
- قند خون: در افراد دیابتی، زمانی که قند خون بسیار بالا بماند (وضعیتی به نام هایپرگلیسمی) فرد به کما میرود. هیپوگلیسمی یا بسیار پایین بودن قند خون نیز میتواند به کما منجر شود. این نوع کما معمولا با اصلاح قند خون برگشت پذیر است.
- محرومیت از اکسیژن: وجود اکسیژن برای عملکرد مغز حیاتی است. توقف فعالیت قلبی (ایست قلبی) باعث توقف ناگهانی گردش خون و اکسیژن به مغز میشود. به این وضعیت آنوکسی یا هیپوکسی گفته میشود. پس از احیای قلبی تنفسی (سی پی آر) فرد نجات یافته از ایست قلبی اغلب به کما میرود. محرومیت از اکسیژن میتواند در خفگی یا غرق شدگی نیز اتفاق بیفتد.
- عفونت: عفونت سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت یا انسفالیت میتواند باعث کما شود.
- مسمومیت: موادی که در حالت طبیعی در بدن یافت میشوند در صورت تجمع ممکن است باعث اختلال عملکرد بدن و مسمومیت شوند. مثلا در صورتی که به علت بیماری کبد آمونیاک در بدن تجمع یابد یا در اثر حمله شدید آسم دی اکسید کربن افزایش یابد یا در اثر نارسایی کلیه اوره در بدن به حد سمی برسد، مسمومیت ایجاد میشود. الکل و داروها نیز اگر در مقدار زیاد مصرف شوند میتوانند باعث اختلال عملکرد عصبها در مغز شوند.
- تشنج: یک حمله تنشجی به ندرت باعث کما میشود اما اگر تشنج ادامه پیدا کند ممکن است کما اتفاق بیفتد. تشنج مکرر میتواند مانع از ریکاوری مغز در فواصل بین حمله ها شود در نتیجه ناهوشیاری طولانی شده و فرد به کما میرود.
انواع کما
- انسفالوپاتی متابولیک سمی: این وضعیت اختلال عملکرد حاد در مغز است که همراه با علائم گیجی و یا هذیان گویی است. این وضعیت معمولا برگشت پذیر است. دلایل انسفالوپاتی متابولیک سمی متفاوت است. از جمله دلایل آن میتوان به بیماریهای سیستمیک، عفونت، نارسایی اعضا و بیماریهای دیگر اشاره کرد.
- صدمه بی اکسیژنی مغز: این وضعیت مغزی در اثر فقدان کامل اکسیژن رسانی به مغز اتفاق می افتد. عدم اکسیژن رسانی به مدت تنها چند دقیقه باعث مرگ سلولهای مغزی میشود. این آسیب ممکن است در اثر حمله قلبی (ایست قلبی)، ضربه به سر، غرق شدن، اوردوز مواد یا مسمومیت ایجاد شود.
- وضعیت نباتی پایدار: این وضعیت ناهوشیاری شدید است. فرد از پیرامون خود کاملا ناآگاه بوده و نمیتواند حرکت اختیاری داشته باشد. در صورتی که وضعیت نباتی پایدار باشد ممکن است فرد به هوشیاری برسد اما هیچ عملکرد مغزی بهتری نخواهد داشت. در وضعیت نباتی پایدار گردش خون، تنفس و سیکل خواب و بیداری وجود دارد.
- سندرم قفل شدگی: سندرم قفل شدگی یک وضعیت نادر عصب شناختی است. در این حالت بدن فرد به جز عضله چشم کاملا فلج است اما بیدار بوده و هوشیار است و فعالیت ذهنی او طبیعی است.
- مرگ مغزی: مرگ مغزی توقف غیر قابل برگشت تمام عملکردهای مغز است. مرگ مغزی ممکن است حاصل جراحات طولانی مدت یا گسترده مغزی باشد.
- کمای القایی پزشکی: کمای القایی پزشکی نوعی کمای موقتی یا وضعیت عمیق بیهوشی است که برای محافظت از مغز در مقابل تورم پس از جراحت استفاده میشود. بیمار دوز کنترل شده بیهوشی دریافت میکند که باعث عدم هوشیاری او میشود. سپس پزشکان به دقت علائم حیاتی او را تحت نظر میگیرند. این کار تنها در بیمارستان انجام میشود.
چشم انداز و نتیجه کما
چشم انداز و آینده کما بسته به شرایط متفاوت است. احتمال ریکاوری فردی که در کما قرار دارد بستگی به عامل کما، درمان و برطرف کردن مشکل و طول مدت کما دارد. اگر مشکل را بتوان حل کرد، فرد اغلب به سطح عملکرد اولیه خود باز میگردد اما گاهی اوقات ااگر آسیب مغزی شدید باشد ممکن است فرد برای همیشه معلول شده یا هرگز به هوش نیاید.
اگر کما در اثر مسمومیت دارویی ایجاد شده باشد، در صورت دریافت کمکهای پزشکی فوری نرخ ریکاوری آن بالاست. اگر کما در اثر ضربه به سر باشد نرخ بازگشت آن بیشتر از موارد کما در اثر عدم دریافت اکسیژن است.
به طور کلی هر قدر مدت کما طولانی تر شود، چشم انداز آن ضعیفتر خواهد شد. با این حال بسیاری از بیماران هفته ها پس از کما به هوش آمده اند.
