حاملگی خارج از رحم به حالتی گفته می شود که تخمک لقاح یافته در جایی بغیر از جداره داخلی رحم مستقر می شود و شروع به رشد می کند. 98% از حاملگی های خارج از رحم درون لوله های فالوپ اتفاق می افتد، با این حال امکان دارد در نقاط دیگری مثل تخمدان، گردن رحم و حفره شکمی نیز رخ دهد. از هر 50 حاملگی ممکن است یکی خارج از رحم باشد.
اصلی ترین خطری که توسط حاملگی خارج از رحم ایجاد می شود، پارگی است که به خونریزی داخلی منجر می شود. قبل از قرن 19 احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم از 50% هم تجاوز می کرد. در پایان قرن 19 به علت پیشرفت های حاصله در حوزه جراحی این رقم به 5% کاهش یافت. مطالعات اخیر نشان می دهد که امروزه احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم به کمتر از پنج مورد از هر 10000 مورد کاهش یافته است. بنابراین امروزه علیرغم افزایش نرخ حاملگی های خارج از رحم، درصد مرگ مادر هر چه بیشتر و بیشتر رو به کاهش است. اصلی ترین دلیل شکست در نجات جان مادر عدم موفقیت برای ارایه به موقع مراقبت های پزشکی است. حاملگی خارج از رحم به عنوان اصلی ترین دلیل مرگ و میر مادران باردار در سه ماهه اول بارداری به شمار می آید.
در موارد بسیار نادر امکان دارد حاملگی خارج از رحم همزمان با حاملگی نرمال (درون رحمی) رخ دهد. که به آن حاملگی هتروتوپیک (heterotopic) اطلاق می شود. در سال های اخیر وقوع این نوع حاملگی به علت افزایش استفاده از روش آی.وی.اف و سایر تکنولوژی های باروری کمکی افزایش یافته است.
در حاملگی نرمال، یک تخمک در یکی از لوله های فالوپ که تخمدان ها را به رحم متصل می کند، توسط اسپرم لقاح می یابد. تخمک لقاح یافته سپس به سمت رحم حرکت می کند و خود را در جداره داخلی رحم یا اندومتر مستقر می کند، و در آنجا باقی می ماند و رشد می یابد.
همان طور که گفته شد اگر تخمک لقاح یافته خود را در جایی خارج از رحم مستقر نماید، حاملگی خارج از رحم روی داده است. حاملگی خارج از رحم معمولاً در لوله های فالوپ رخ می دهد که منجر به پارگی و آسیب لوله ها یا عدم توانایی در عملکرد درست آنها در آینده می شود.
در موارد نادر (تقریباً 2 مورد از 100 مورد حاملگی خارج از رحم)، این اتفاق در تخمدان، حفره لگنی و یا گردن رحم رخ می دهد.
عواملی که ریسک ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهند از این قرارند:
عوامل بسیار متعددی وجود دارند که می توانند ریسک ابتلا به حاملگی خارج از رحم را در فرد افزایش دهند. اما نکته ای که باید در نظر داشت این است که ممکن است حاملگی خارج از رحم در فردی که هیچ یک از این عوامل را ندارد نیز رخ دهد.
علائم و نشانه های معمول حاملگی خارج از رحم به شرح ذیل است:
امکان دارد فرد باردار باشد اما نداند. این علائم در مواردی بروز می یابد که وضع بیمار وخیم است و خونریزی داخلی اتفاق افتاده است. مشاهده هر یک از این علائم می تواند به معنای حاملگی خارج از رحم باشد اما نه بطور قطعی. امکان دارد سقط جنین نیز علائم مشابهی داشته باشد.
معمولاً علائم و نشانه های حاملگی خارج از رحم شش تا هشت هفته پس از آخرین قائدگی طبیعی بروز می یابد. اما در صورتی که حاملگی خارج از رحم در جایی بغیر از لوله های فالوپ رخ داده باشد امکان دارد این علائم دیرتر بروز یابد.
متأسفانه 10 تا 20% از زنانی که این علائم را مشاهده می کنند تشخیص نمی دهند که اینها علائم حاملگی خارج از رحم است. بنابراین تشخیص این حاملگی تا زمانی که با یک شوک مواجه می شوند و به صورت اورژانسی به مراکز درمانی مراجعه می کنند (مثل فشار خون پایین، ضربان قلب ضعیف اما تند، رنگ پریده و احساس گیجی) به تعویق می افتد.
اولین گام برای تشخیص پرسش و پاسخ بین بیمار و پزشک و همچنین معاینه پزشک است.
گام بعدی معمولاً انجام تست کمی بارداری (مثبت یا منفی) و یا کیفی (اندازه گیری سطح هورمون ها) است. در برخی موارد امکان دارد پزشک معالج به هنگام معاینه لگنی وجود یک توده کوچک را احساس کند. در صورتی که پزشک به وجود حاملگی خارج از رحم مشکوک باشد، ترکیبی از تست های بارداری و سونوگرافی لگنی می تواند به تشخیص کمک کند.
بهترین روش سونوگرافی واژینال است. البته امکان دارد با وجود انجام این تست پزشک نتواند نظر قطعی بدهد اما دست کم می تواند وجود توده ای در لوله های فولوپ و یا نقاط دیگر را تشخیص دهد و همچنین عدم وجود جنین در رحم را نیز تشخیص دهد.
