سنگ کلیه یکی از شایع ترین عارضه های مربوط به دستگاه ادرار است. هر سال در ایالات متحده بیش از یک میلیون نفر به خاطر سنگ کلیه به مراکز درمانی مراجعه می کنند و بیش از سیصد هزار نفر از این تعداد به صورت اورژانسی به مراکز فوریت های پزشکی مراجه می کنند.
هر کسی ممکن است به سنگ کلیه دچار شود، اما احتمال ابتلا به آن در برخی افراد بیشتر است. معمولاً مردها بیش از زنان به این عارضه دچار می شوند. به طور کلی سنگ کلیه در سفیدپوستان بیش از سیاه پوستان شایع است. افراد چاق نیز بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه هستند.
در ایالات متحده 8.8% از جمعیت، یا یک نفر از هر 11 نفر به سنگ کلیه مبتلا می شود.
به طور کلی از هر 20 نفر، یک نفر به سنگ کلیه مبتلا می شود.
سنگ کلیه جسم سختی است که در اثر متراکم شدن مواد معدنی که به طور طبیعی در کلیه وجود دارند ایجاد می شود. سنگ کلیه ممکن است در کلیه باقی مانده و یا اینکه وارد مجرای ادرار شود. اندازه سنگ های کلیه بسیار متفاوت است. سنگی که بسیار کوچک است می تواند بدون ایجاد مشکل دفع شود و هیچ درد یا مشکلی هم ایجاد نکند. اما سنگی که بزرگتر است، امکان دارد در مجرای ادرار گیر کرده و مانع عبور ادرار شود و درد وخونریزی ایجاد کند.
دستگاه ادراری سیستمی است که در بدن مانند لوله کشی عمل کرده و نقش دفع مواد زائد و آب اضافه بدن را به عهده دارد. کلیه ها هم جزو دستگاه ادرار محسوب می شوند. کلیه ها دو عضو لوبیایی شکل هستند که اندازه ای نزدیک به یک مشت دارند. کلیه ها نزدیک به وسط قسمت پشت واقع شده اند، درست زیر دنده ها؛ در دو طرف ستون فقرات. کلیه ها روزانه حدود 200 لیتر خون تصفیه می کنند تا حدود 1 تا 2 لیتر ادرار تولید کنند. ادرار از کلیه ها و از طریق لوله هایی به نام حالب به مثانه می ریزد. مثانه ادرار را تا زمان دفع در خود نگهداری می کند. زمانی که مثانه تخلیه می شود، ادرار از طریق لوله ای که مجرای پیشاب نام دارد و پایین مثانه واقع شده از بدن خارج می گردد.
سنگ کلیه زمانی ایجاد می شود که مواد موجود در ادرار – مانند کلسیم و فسفر- بیش از حد متراکم و غلیظ می شوند. در مورد افرادی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند، مصرف برخی غذاها احتمال ابتلا را افزایش می دهد اما دانشمندان معتقدند غذای خاصی وجود ندارد که در افراد عادی موجب تشکیل سنگ کلیه گردد.
افرادی که مایعات کمی مصرف می کنند نیز بیش از دیگران در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند، چون ادرار این افراد غلظت بیشتری دارد.
سایر کسانی که در معرض ریسک بالای ابتلا به سنگ کلیه می باشند، افرادی هستند که از داروهایی نظیر داروهای زیر استفاده می کنند:
اندازه و شکل سنگ های کلیه متفاوت است. سنگ های کلیه می توانند به کوچکی یک دانه شن و یا به بزرگی یک مروارید باشند. برخی از سنگ ها حتی تا اندازه یک توپ گلف بزرگ می شوند. برخی سنگ ها سطحی صاف و برخی دیگر سطحی ناهموار دارند. سنگ های کلیه معمولاً زرد یا قهوه ای هستند.
افرادی که به سنگ کلیه مبتلا هستند، به هنگام دفع ادرار احساس درد می کنند، گاهی در ادرار خود خون می بینند و یا در قسمت پایین کمر یا شکم و یا کشاله ران خود احساس درد شدیدی می نمایند. این درد ممکن است طولانی و یا کوتاه باشد. حتی ممکن است این درد با حالت تهوع و استفراغ نیز همراه شود. اما افرادی که سنگ های کلیه کوچک دارند به طوری که سنگ ها بتوانند بدون مشکل از مجرای ادرار آنها خارج شوند، ممکن است هیچ دردی احساس نکنند.
برای تشخیص وجود سنگ کلیه، پزشک در مورد سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه، رژیم غذایی، مشکلات گوارشی و ابتلا به سایر بیماری ها و ناهنجاری هاسؤالاتی از بیمار می پرسد و او را معاینه می کند. برای اطمینان از تشخیص، از آزمایش خون، ادرار و تصویربرداری (با استفاده از اشعه ایکس و یا سی.تی.اسکن) نیز استفاده می شود.
درمان سنگ کلیه معمولاً به چند عامل بستگی دارد از جمله این که آیا برای بیمار ایجاد درد می کند؟ آیا موجب انسداد مجرای ادرار شده؟ و همچنین اندازه و نوع آن. درمان سنگ کلیه معمولاً یا توسط پزشک عمومی و یا متخصص مجاری ادرار انجام می شود. همانطور که گفته شد سنگ های کوچک معمولاً بدون درمان و به طور خود به خود دفع می شوند. البته حتی در این موارد هم فرد به استفاده از مسکن و نوشیدن مقادیر زیاد مایعات نیاز خواهد داشت تا به جابجا شدن سنگ کمک شود. در صورتی که فرد در اثر استفراغ و یا عدم توانایی برای مصرف مایعات دچار کم آبی بدن شود، تزریق سرم لازم خواهد بود.
اما د رمورد افرادی که سنگ های کلیه بزرگتری دارند یا درد بسیار شدیدی احساس می کنند باید یکی از روش های زیر را به کار برد:
اولین گام در راستای پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه این است که بدانیم چه چیزی باعث تشکیل آن شده. معمولاً سنگ هایی که به طور طبیعی دفع می شوند و یا آنهایی که از طریق جراحی تخلیه می گردند به آزمایشگاه فرستاده می شوند.
معمولاً پزشکان از کسانی که سنگ دفع می کنند می خواهند که 24 ساعت پس از دفع ادرار خود را در کیسه ادرار بریزند تا هم حجم روزانه ادرار آنها و هم سطح مواد معدنی موجود در آن بررسی شود. دفع ادرار کم و یا سطح غیرعادی مواد معدنی می تواند عامل ایجاد سنگ کلیه باشد. با رژیم غذایی و استفاده از دارو می توان از ایجاد مجدد سنگ کلیه جلوگیری کرد.
با ایجاد تغییر در میزان آب و مایعات مصرفی می توان از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری کرد. بسته به نوع سنگی که بیمار قبلاً دفع کرده، تغییر میزان مصرف سدیم، پروتئین حیوانی، کلسیم و اگزالات نیز می تواند مفید واقع شود.
مهم ترین راه برای جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ کلیه مصرف روزانه آب و مایعات کافی است. متخصصان بر این باورند که باید روزانه دو تا سه لیتر مایعات مصرف شود. افرادی که سنگ های سیستینی دارند، حتی باید بیش از این مقدار مایعات مصرف کنند. گرچه آب بهترین شکل تأمین مایعات است، اما مایعات دیگری مثل آب مرکبات نیز مفید هستند.
بسته به نوع سنگی که فرد قبلاً دفع کرده، توصیه هایی وجود دارد، از جمله:
سنگ کلسیم اگزالات
سنگ کلسیم فسفات
سنگ اوریک اسید
پزشک بسته به نوع سنگی که بیمار قبلاً داشته برای پیشگیری از تشکیل مجدد سنگ، داروهای خاصی تجویز می نماید که به عنوان مثال باعث کاهش اوریک اسید در خون و ادرار می شود؛ موجب بالا بردن سیترات و PH ادرار می گردد، یا آنتی بیوتیک هایی برای درمان عفونت تجویز می شوند.
در مورد برخی افرادی که به کم کاری غدد پاراتیروئیدی مبتلا هستند و معمولاً کلیه هایشان سنگ های کلسیمی می سازد، گاهی اوقات روش درمانی مناسب، برداشتن غدد پاراتیروئیدی از طریق عمل جراحی است. در اکثر موارد تنها یکی از این غدد بزرگ می شود. برداشتن این غدد هم کم کاری پاراتیروئید را درمان می کند و هم مانع ایجاد مجدد سنگ کلیه می شود.
