در روانشناسی، اختلال شخصیت خود شفیته یا نارسیستی (Narcissistic Personality Disorder) در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM) که سیستم طبقه بندی تشخیصی انجمن روانپزشکی امریکا می باشد، به عنوان اختلال شخصیت در نظر گرفته شده است. اختلال شخصیت خود شیفته با ویژگی شیدایی و شیفته خود بودن مشخص میشود. در این وضعیت فرد نظر اغراق شده ای نسبت به اهمیت، تواناییها و زیبایی خود دارد. خود شیفته نیاز به تایید بیش از حد دارد و مجذوب تایید و تصدیق و کسب شهرت میشود بدون این که هیچ اهمیتی به دیگران بدهد.
واژه نارسیست از شکارچی به نام نارسیسوس در افسانه ای یونانی گرفته شده است. نارسیسوس به عنوان یکی از زیباترین مردان در قلمرو تسپیا مورد تجلیل و تشویق مردم قرار داشت. با این حال به شدت مغرور بوده و همه افرادی را که عاشقش میشدند، تحقیر و تمسخر میکرد تا این که یک پری به نام اکو عاشق و دلباخته نارسیسوس شد اما نارسیوس او را طرد کرد. اکو و پریهای دیگری که توسط نارسیسوس تحقیر میشدند، نزد خدایان دعا کردند که نارسیسوس مجبور به تجربه عشقی بی پاسخ شود. الهه انتقام دعای آنها را شنید و نارسیسوس را عاشق انعکاس تصویر خود در آب آبگیر کرد تا به این ترتیب او را تنبیه کند. نارسیسوس از اندوه عشق خود جان سپرد چون نمیتوانست به عشق خود دست یابد.
اختلال شخصیت خود شیفتگی نوعی اختلال شخصیت است که در آن فرد خود را بزرگ و مهم می‌پندارد و به گونه‌ای غلوّآمیز احساس توانایی و لیاقت و اهمیت میکند. خود شیفته یا نارسیست ممکن است در گذشته با شرایطی مواجه بوده باشد که نظرات او با ارزش تلقی نمیشده و حس همدلی دیگران را تجربه نکرده است. به خاطر همین ناتوانی در ارتباط با دیگران، ممکن است این ترس در او ایجاد شده باشد که از دیگران جدا افتاده و برای آنها اهمیتی ندارد. در نتیجه درباره اهمیت دادن به خود عقده دار شده و تلاش میکند خود و دیگران را متقاعد کند که بی ارزش نیست. نارسیست عمیقا تحت تاثیر احساس بی کفایتی بوده و به صورت افراطی برای جبران این احساسات تلاش میکند و این کار را از طریق بزرگنمایی در نشان دادن خود انجام میدهد که باعث مشکلات شدید روابط بین فردی میگردد.
برای این که اختلال شخصیت خود شیفتگی در فردی تشخیص داده شود، شروع رفتار باید از نوجوانی یا اوایل بزرگسالی اتفاق افتاده باشد و باید الگوی مداوم و فراگیر 5 معیار تشخیصی مطرح شده در DSM (و یا بیشتر از 5 مورد) را داشته باشد. برخی از علائم اختلال شخصیت خود شیفتگی عبارتند از:
هیچ علت خاصی برای این اختلال شناسایی نشده است اما روانشناسان و محققان موافقند شواهدی وجود دارد که نشان میدهد رفتار خودشیفتگی ممکن است یک مکانیسم دفاعی برای غلبه بر درد روانی ناشی از تجربه های کودکی باشد. روانشناس ارزیابی به عمل می آورد تا دریابد عوامل مسبب این اختلال در بیمار مورد ظنر چیست.
روان درمانی اغلب به عنوان روش کنترل شده و آگاهانه تعامل برای درمان رفتارهای خود شیفتگی استفاده میشود. روان درمانی ممکن است به صورت گروهی یا فردی انجام شود که این بسته به نیازهای هیجانی و فیزیکی بیمار و نیز شدت وضعیت دارد. بیمارانی که از موارد شدید اختلال شخصیت خود شیفتگی رنج میبرند ممکن است لازم باشد بستری شوند تا از آسیب زدن آنها به خودشان جلوگیری شود.
