آن دسته از موارد ناباروری که در آزمایش‌های استاندارد ناباروری علت مشخصی برای آنها پیدا نشده است، ناباروری بدون علت خوانده می‌شوند. به ناباروری بدون علت مشخص، ناباروری ایدیوپاتیک نیز گفته میشود.
مطالعات پزشکی گزارش کرده‌اند که تا 26% از زوجهای نابارور دچار ناباروری بدون علت هستند. بیشتر پژوهشها رقمی بین 10 تا 20% را گزارش کرده‌اند. با این حال این ارقام از پژوهش‌هایی به دست آمده اند که در آنها تمام زنان برای بررسی حفره لگن از نظر وجود چسبندگی و بافت همبند لگنی و اندومتریوز تحت جراحی لاپاروسکوپی قرار گرفته اند. جراحی لاپاراسکوپی دیگر به عنوان بخشی از درمان معمول ناباروری انجام نمی‌شود. بنابراین نمی‌توان تمام عوامل ناباروری را بررسی کرد. به این ترتیب ممکن است زوجهای بیشتری در گروه ناباروری بدون علت قرار بگیرند.
در حال حاضر میزان ناباروری بدون علت در زوج‌هایی که خانم زیر 35 سال سن دارد، حدود 50% و در زوج‌هایی که خانم حدود 40 سال است 80% میشود.
عوامل زیادی می‌توانند باعث ناباروری شوند چرا که برای بارداری اتفاقات زیادی در هماهنگی با یکدیگر باید رخ دهد. فرایند طبیعی بارداری به این صورت است:
هورمون‌هایی که تولید تخمک را تحریک می‌کنند، باید در مغز و غده هیپوفیز ساخته شده و به شکل مناسب آزاد شوند. تخمک باید کیفیت خوبی داشته باشد و از نظر کروموزومی نرمال باشد. تخمک باید به رشد کامل برسد. مغز باید حجم کافی از هورمون LH آزاد کند تا بلوغ نهایی تخمک تحریک شود. تخمکها داخل ساختاری به نام فولیکول در تخمدانها رشد می‌کند. فولیکول باید پاره شده و مایع فولیکولی و تخمک را رها سازد. تخمک باید از طریق لوله فالوپ منتقل شود. اسپرم باید در واژن زنده مانده و وارد مخاط دهانه رحم شده و تا لوله فالوپ شنا کند و خود را به تخمک برساند. اسپرم باید بتواند از سلول‌های کومولوس اطراف تخمک عبور کرده و به پوسته تخمک متصل شود. اسپرم باید واکنش زیست شیمی انجام داده و بسته دی ان ای 23 کروموزومی خود را در تخمک رها کند. تخمک بارور شده باید بتواند به درستی تقسیم شود. نطفه ایجاد شده باید بتواند به صورت نرمال دائماً تقسیم شده و رشد کند. پس از سه روز لوله فالوپ باید جنین تازه تشکیل شده را به رحم برساند. جنین باید به رشد و تقسیم شدن ادامه دهد و بلاستوسیست تشکیل دهد. بلاستوسیست باید از پوسته خود خارج شود که به این فرایند هچینگ گفته میشود. آستر اندومتر رحم باید به درستی رشد کرده و پذیرای جنین باشد. بلاستوسیست خارج شده از پوسته باید به آستر اندومتر متصل شده و لانه گزینی کند. پس از این نیز اتفاقات زیادی باید به صورت بی نقص و کامل رخ بدهد تا جنین به درستی رشد کند.
در زنان بالای 35 سال احتمال ناباروری بدون علت افزایش زیادی یافته و در زنان بالای 38 سال این احتمال به شدت بیشتر میشود. علت این است که مشکلات کیفیت و کمیت تخمک با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند. از آنجایی که ما دسته بندی استانداردی برای ناباروری با عامل تخمک نداریم، گاهی اوقات این زوج‌ها در گروه ناباروری بدون علت قرار می‌گیرند. بیشتر زنان بالای 40 سال که می‌خواهند باردار شوند، با مشکلاتی مواجه خواهند شد و در زنان بالای 44 سال باروری به ندرت اتفاق می‌افتد حتی اگه تخمک‌گذاری هر ماه به صورت منظم انجام شود. نکته مهم این است که هرچه سن زن بالاتر می‌رود، احتمال مشکلات مربوط به تخمک که باعث مشکلات باروری میشود افزایش پیدا می‌کند. متأسفانه در حال حاضر هیچ آزمایش مشخصی برای ارزیابی کیفیت تخمک وجود ندارد.
برخی کارشناسان ناباروری مرتبط با اندومتریوز خفیف را در گروه ناباروری های بدون علت قرار میدهند. علت این است که بین این وضعیت و مشکلات باروری ارتباط علت و معلولی مشخصی دیده نشده است.
احتمال بارداری در زوج‌هایی با ناباروری بدون علت که تحت درمان قرار ندارند
طول مدت ناباروری نیز اهمیت دارد. هرچه ناباروری طولانی‌تر باشد، احتمال اینکه بدون درمان زوج بارور شوند کمتر است. احتمال موفقیت در بارداری بدون درمان پس از پنج سال ناباروری در زوجی که ناباروری بدون علت دارند کمتر از 10% خواهد بود.
در یک پژوهش مشخص شد نرخ تجمعی بارداری زوج‌هایی که ناباروری بدون علت دارند و بیش از سه سال است که بدون درمان برای بارداری تلاش می‌کنند، پس از 24 ماه 28% بود. این رقم برای خانمی که بالای 31 سال سن دارد، هر سال 10% کاهش پیدا می‌کند.
- تحریک تخمدان و یا تلقیح داخل رحمی (IUI)
در تحقیقات مختلف تلقیح داخل رحمی با رابطه جنسی (اینترکورس) زمان بندی شده بدون دخالت دارو مقایسه شده است. در این مطالعات مشخص شد احتمال بارداری در موارد ناباروری بدون علت با روش تلقیح داخل رحمی در مقایسه با رابطه جنسی زمان‌بندی‌شده افزایش می‌یابد. با این حال قطعاً رابطه جنسی زمان‌بندی‌شده ارزان‌تر و جالب‌تر از روش دیگر است.
- رابطه جنسی زمان‌بندی‌شده و کلومیفن
سه تا شش ماه درمان با داروی کلومیفن می‌تواند بارداری را دو برابر بیشتر کند (در مقایسه با عدم درمان). این درمان ناباروری سطح بسیار پایینی محسوب میشود. متخصصان ناباروری معمولاً در بارداری‌های بدون علت در زنان بالای 35 سال درمان کلومیفن را بدون تلقیح توصیه نمی‌کنند. بیشتر متخصصان ناباروری از این درمان بدون تلقیح داخل رحمی در هیچ زوجی که ناباروری بدون علت دارند استفاده نمی‌کنند. اگر خانمی پیش از این قاعدگی های منظم داشته و هر ماه یک تخمک تولید می‌کند، مصرف این دارو احتمالاً تخمدانها را به تولید و رهاسازی دو تا سه تخمک در ماه تحریک می‌نماید که معمولاً هیچ مشکلی را برطرف نکرده و ناموفق خواهد بود.
- کلومیفن همراه با تلقیح داخل رحمی
درمان با داروی کلومیفن همراه با تلقیح داخل رحمی میزان باروری را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده است که برای زنان زیر 35 سال با ناباروری بدون علت، نرخ موفقیت ماهانه در این روش حدود 10% در هر سیکل خواهد بود. این میزان بارداری تا سه بار تلاش باقی مانده و میزان موفقیت پس از آن تا حد قابل توجهی کاهش می‌یابد. موفقیت تلقیح داخل رحمی بیشتر از داروی کلومیفن است اما در صورت همراهی هر دو روش میزان موفقیت بالاتر خواهد بود. لتروزول یا فمارا داروی خوراکی دیگری است که گاهی اوقات برای تحریک رشد چند فولیکول در حین درمان ناباروری مورد استفاده قرار میگیرد.
- گنادوتروپین تزریقی همراه با تلقیح داخل رحمی
چندین پژوهش نشان داده اند میزان موفقیت بارداری با تزریق هورمون FSH همراه با درمان تلقیح داخل رحمی (در مقایسه با عدم درمان) افزایش پیدا می‌کند. هنوز مشخص نشده است آیا تحریک تخمدان و تلقیح فواید مستقل از هم دارند یا بر روی هم تأثیر می‌گذارند. تصور بر این است که به احتمال زیاد این دو روش مستقل از هم احتمال باروری را افزایش میدهند.
- روش‌های کمک باروری و IVF
در روش باروری آزمایشگاهی یا آی وی اف، در زنان جوانی که آزمایش ذخیره تخمدان ( ovarian reserve testing) در آنها نرمال بوده است و ناباروری بدون علت دارند میزان موفقیت بالاست. در بیشتر زوج‌هایی که ناباروری بدون علت دارند و خانم زیر 40 سال سن دارد، سه مرتبه تلقیح مصنوعی انجام میشود و در صورت عدم بارداری تلقیح آزمایشگاهی صورت میگیرد.
