چه عواملی موجب بروز ناباروری در زنان می شود؟

ناهنجاری ­های مربوط به تخمک­ گذاری معمولاً رایج ­ترین دلیل ناباروری در زنان است و 30% ناباروری در زنان ازاین ناهنجاری­ ها نشئت می گیرد. خوشبختانه تقریباً 70% از این ناهنجاری ها را می توان با استفاده از داروهایی نظیر کلومیفن و منوگون یا رپرونکس درمان کرد. دلایل ناهنجاری های موجود در تخمک گذاری را می توان در چند دسته زیر تقسیم بندی کرد:

1) مشکلات هورمونی

مشکلات هورمونی شایع ترین دلایل برای عدم تخمک گذاری خوب هستند. روند تخمک گذاری به تعادل پیچیده ای که باید میان هورمون ها و فعل و انفعالات آنها برقرار شود بستگی دارد و هرگونه اختلال در این روند می تواند مانع تخمک گذاری شود.

دلایل اصلی ایجاد این مشکل به شرح زیر است:

· عدم موفقیت در تولید تخمک های رسیده

تقریباً در 50% از موارد عدم تخمک گذاری، تخمدانها قادر به تولید فولیکول­های نرمال نیستند تا تخمک بتواند درون آنها رشد بیابد و برسد. اگر تخمک ها نارس باشند تخمک گذاری به ندرت انجام می شود و شانس باروری تقریباً به صفر می رسد.

سندروم تخمدان پلی کیستیک رایج ترین دلیل برای بروز این مشکل است که علائمی از قبیل آمنوره (فقدان قائدگی)، هیرسوتیسم(hirsutism) ، عدم تخمک گذاری و ناباروری دارد. این سندروم با کاهش تولید FSHو سطح نرمال یا بیش از حد LH، استروژن و تستسترون تشخیص داده می شود. فرضیه موجود فعلی این است که سطح کاهش یافته FSH باعث رشد فولیکول های نارس می شوند.

باید دانست افزایش استروژن می تواند ریسک ابتلا به سرطان سینه را افزایش دهد.

· نقص در عملکرد هیپوتالاموس

هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که مسئول ارسال سیگنال به غده هیپوفیز می باشد و محرک های هورمونی را در قالب FSH و LH برای کمک به رشد تخمک ها به تخمدان ها می فرستد. اگر هیپوتالاموس نتواند این فرآیند را به درستی انجام دهد تخمک ها رشد نخواهند کرد و این در 20% موارد دلیل عدم تخمک گذاری مناسب است.

· نقص در عملکرد غده هیپوفیز

مسئولیت غده هیپوفیز تولید و ترشح FSH و LH است. اگر این دو هورمون به مقدار کم یا زیاد تولید شوند، تخمدان ها قادر به تخمک گذاری مناسب نخواهند بود. این ناهنجاری ممکن است به علت صدمات فیزیکی، تومور یا عدم توازن شیمیایی در غده هیپوفیز ایجاد شود.

2) تخمدان آسیب دیده

صدمات فیزیکی وارده به تخمدان ها می تواند موجب عدم موفقیت در تخمک گذاری گردد. برای مثال انجام اعمال جراحی وسیع و متعدد برای برداشتن کیست های تخمدانی ممکن است باعث شود کپسول تخمدان آسیب ببیند، به طوری که فولیکول ها نتوانند به خوبی رشد یابند و تخمک گذاری انجام نشود. عفونت هم می تواند چنین اثری یجاد نماید.

3) یائسگی پیش از موعد

این مورد جزو دلایل نادری است که موجب عدم تخمک گذاری می شود و البته توضیح مشخصی برای آن وجود ندارد. در برخی زنان یائسگی زودتر از سن معمول ایجاد می شود. این فرضیه وجود دارد که تولید طبیعی تخمک در این زنان به پایان می رسد. به نظر می رسد این گونه موارد اکثراً در زنانی که فعالیت های شدید ورزشی دارند و یا سابقه طولانی کمبود وزن داشته اند بیشتر مشاهده می شود. البته امکان دارد این عارضه حالت ژنتیکی نیز داشته باشد.

4) مشکلات مربوط به فولیکول ها

«سندروم پاره نشدن فولیکولها» در زنانی رخ می دهد که فولیکول های نرمالی تولید می کنند که حاوی تخمک نیز می باشد،با این حال فولیکول ها قادر به پاره شدن نیستند. بنابراین تخمک درون تخمدان باقی می ماند و تخمک گذاری به درستی انجام نمی شود.

ب) دلایلی که موجب عملکرد ضعیف لوله های فالوپ می شوند

تقریباً 25%از زوج هایی که ناباروری دارند به عارضه های مربوط به لوله های فالوپ مبتلا هستند. این عارضه دامنه گسترده ای دارد که از چسبندگی های مختصر تا انسداد کامل لوله ها امتداد می یابد. درمان عارضه های مربوط به لوله فالوپ اغلب عمل جراحی است، که معمولاً در قالب جراحی میکروسکوپی و لیزر انجام می شوند. نرخ موفقیت این اعمال 30% است، البته فرآندهای خاصی وجود دارد که نرخ موفقیتشان بالغ بر 65% گزارش شده است. دلایل اصلی بروز مشکلات لوله های فالوپ به شرح زیر است:

1) عفونت

عفونت هم از طریق باکتری و هم از طریق ویروس ایجاد و بین زوجین منتقل می شود. این عفونت ها به طور معمول موجب تورم می گردند که به نوبه خود باعث بروز اسکار و آسیب می شوند.

یکی از این نمونه ها هیدروسالپنکس است. در این حالت لوله های فالوپ از هر دو طرف مسدود می شود و مایع روان درون آن جمع می گردد.

2) بیماری های شکمی

رایج ترین این بیماری ها آپاندیس و کولیت است که موجب تورم حفره شکمی می شوند که به نوبه خود بر لوله های فالوپ تأثیر می گذارند و به ایجاد اسکار و مسدود شدن آنها منتج می شوند.

3) جراحی های گذشته

انجام اعمال جراحی یکی از دلایل اصلی بروز مشکل در لوله های فالوپ است. جراحی در ناحیه لگن یا شکم ممکن است به چسبندگی هایی منجر شودو این چسبندگی ها مانع انتقال تخمک ها شوند.

4) حاملگی خارج از رحم

حاملگی خارج از رحم به بارداری اطلاق می شود که درون خود لوله فالوپ اتفاق می افتد، حاملگی خارج از رحم در بهترین حالت درمان نیز موجب وارد آمدن آسیب به لوله می شود و می تواندجان مادر را به خطر بیندازد.

5) مشکلات مادرزادی

در موارد نادری ممکن است زنان در لوله های فالوپ خود مشکلات مادرزادی داشته باشند که معمولاً با مشکلاتی در رحم همراه است.

پ) اندومتریوز

تقریباً 10% از زوج هایی که به ناباروری دچارند از مشکل اندومتریوز رنج می برند. 5 میلیون زن در امریکا به اندومتریوز مبتلا هستند، و این یعنی 6 تا 7 درصد از زنان امریکا. در واقع 30 تا 40 درصد از بیماران مبتلا به اندومتریوز نابارور هستند. یعنی دو تا سه برابر نرخ ناباروری در جمعیت عادی زنان. درزنانی که به اندومتریوز مبتلا هستند شانس باروری با افزایش ضخامت جداره رحم که اندومتر نامیده می شود کاهش می یابد. رشد و افزایش ضخامت اندومتر فقط درون رحم اتفاق نمی افتد، بلکه در سایر نقاط حفره شکمی مانند لوله های فالوپ، تخمدان ها و ناحیه لگنی نیز اتفاق می افتد. درمان و تشخیص این بیماری فقط از طریق انجام لاپراسکوپی تشخیصی میسر است، لاپراسکوپی تشخیصی در واقع روشی است برای مشاهده مستقیم رحم، لوله های فالوپ و حفره لگنی.

از جمله علائم این بیماری معمولاً می توان به قائدگی های شدید، دردناک و طولانی، احساس نیاز ناگهانی به دفع ادرار، خونریزی از مقعد و لکه بینی پیش از موعد قائدگی اشاره کرد. با این حال گاهی هیچ علائمی وجود ندارد. در مورد این بیماری باید دانست که هیچ رابطه ای میان میزان علائم و شدت بیماری وجود ندارد. نرخ چند قلوزائی در بیمارانی که اندومتریوز خفیف دارند و به لحاظ آناتومی وضعیت نرمالی دارند رایج است. مطالعات نشان می دهد که درمان اندومتریوز خفیف در افزایش نرخ بارداری تأثیری ندارد.

ت) عوامل دیگر

1) سایر عواملی که می توانند بر باروری زنان تأثیرگذار باشند:

·دست کم 10% از موارد ناباروری در زنان به علت داشتن رحم غیر طبیعی رخ می دهد. شرایطی از قبیل فیبروم، پلیپ و آدنومیوزیس می توانند موجب انسداد لوله های فالوپ و رحم شوند.

·نقایص مادرزادی مانند رحم دوشاخه ای ممکن است موجب سقط مکرر یا عدم بارداری شوند.

·تقریباً علت ناباروری 3% از زوج هایی که با مشکل ناباروری مواجه هستند، مایع مخاطی گردن رحم زن است. این مایع باید غلظت خاصی داشته و به لحاظ کمی به اندازه ای باشد که اسپرم بتواند درون آن به راحتی شناور شود. رایج ترین دلیل برای بروز مشکلات مربوط به این مایع مخاطی، عدم تعادل هورمونی است، یعنی استروژن خیلی پایین و یا پروژسترون خیلی بالا.

2) عوامل رفتاری

این مطلب کاملاً ثابت شده است که عادات فردی و سبک زندگی می تواند بر سلامت تأثیر گذار باشد، بسیاری از این عادات می تواند شانس باروری زوجین را کاهش دهد. البته خوشبختانه بسیاری از این عادات را می توان تغییر و نتیجتاً شانس باروری را افزایش داد.

· رژیم غذایی و ورزش

عملکرد بهینه دستگاه تناسلی مستلزم داشتن رژیم غذایی و سطح مناسب فعالیت بدنی است. زنانی که کمبود یا اضافه وزن فاحش دارند معمولاً در بارداری دچار مشکل هستند.

· مصرف سیگار

مطالعات نشان می دهد که مصرف سیگار مقدار اسپرم را کاهش و نتیجتاً شانس ناباروری، زایمان زودتر از موعد، و تولد نوزادانی با وزن پایین را افزایش می دهد. چنانچه زوجین هر دو سیگار مصرف کنند، شانس باروری در هر سیکل، چه به روش طبیعی و چه از طریق آی.وی.اف به یک سوم کاهش می یابد.

· مصرف الکل

· مصرف مواد مخدر

مواد مخدری همچون ماری جوانا و استروئیدهای آنابولیک بر میزان اسپرم تولیدی در مردان تأثیر می گذارد. مصرف کوکائین در زنان باردار موجب کند ذهنی شدید و مشکلات کلیوی فرزند می شود. شاید بتوان گفت مصرف کوکائین در دوران بارداری بدترین تأثیر را بر جنین دارد.

3) عوامل محیطی و حرفه ای

توانایی باروری افراد ممکن است با توجه به توکسین ها و مواد شیمیایی موجود در محیط کار آنها تحت تأثیر قرار بگیرد. عناصری که موجب بروز جهش های ژنی، مشکلات زایمانی، سقط جنین، عقیمی و یا ناباروری می شوند توکسین های تناسلی نامیده می شوند. با توجه به آمار و مطالعات انجام شده در ایالات متحده امریکا اکنون چهار ماده شیمیایی در این دسته قرار داده می شود:

• سرب
• درمان های طبی و داروها
• اکسید اتیلن
• دی برومو کلرو پروپان